Хардах гэдэг нь өвчин юм гэж

Монголчууд бид бие биедээ дурлаж, улмаар гэрлэмэгц, биэ биеэ єєрийн ємч гэж тооцдог базаахгvй зуршилтай. Єєр хэнийх ч биш, зєвхєн минийх л байх ёстой гэдэг бодол нь, єдєр тутам зvлгэж, арчилж, илж, бас гоёж байдаг гоёмсог шvvгээтэйгээ адилтгах хvсэлд хvргэдэг. Харамсалтай нь хайртай хань нь, гоёмсог шvvгээ биш болохоор, байрандаа байлгvй гарч явж, элдэв хvмvvстэй уулзаж, санал бодлоо хуваалцан, ажил хєдєлмєр хийж, хэн нэгэнд дотносож, элдэв зєрчилдєєнтэй асуудлуудыг vvсгэж орхино. Vvний нэг нь хардалт юм.

…Хааяа анд нєхєд нь гэр бvлээрээ зочлон ирж, наргиж, тоглож наадан, єдрийг хамтдаа єнгєрvvлэх. Энэ vед, ердийн єдрvvдээс арай л хєгжvvн болсон хань нь, нэг л сонин байдал гаргаад байх шиг санагдаад эхэлнэ. Найзынхаа эхнэр рvv талимааран хараад ч байх шиг, гар нь хаа нэгтээ илж таалаад ч байх шиг, арай л илvv анхаарал халамж тавиад ч байх шиг…Энэ бодолдоо, єєрийн эрхгvй нvд нь бvрэлзэж, амьсгаа нь давхцаж, орчин тойрноо бодитой мэдрэх чадвараа алдах мэт. Байн байн нєхєр рvvгээ хялалзаж, vг яриа нь нэг л хэг ёг хийж, бухимдал нь мэдрэгдээд ирмэгц, ирсэн
зочид эвгvй байдалд орж, бушуухан явахын тvvс болно.

Эелдэгээр талархан, салах ёс гvйцэтгэх найз нєхдєє, албаар инээмсэглэх аядан, амьсгаагаа ч дарж ядан vдэж гаргамагц, тэвчээрийн чагтага тас vсэрч, “эрvv шvvлт” эхэлнэ дээ.

…Хааяа нэгийгээ ажлаасаа оройтож ирэх хугацаанд, дотроо битvvхэн тvгшиж, “хаа юу хийж яваа бол” хэмээн бодохуйяа, олон ангит кино шиг л элдэв бодол, таамаглал тархи толгойг нь дvvргэж, сэтгэлийн шаналал эхлэх. Гэртээ орж ирсэн vед нь хvзvvдэн vнсэж, хамтдаа хооллох хэдий ч, нєгєє л бодол таамаглал толгойноос нь гарч єгєхгvй. Харин дараа нь хувцасыг нь янзлах нэрээр, яг л мєрдєгч Деррик шиг, нямбай нь аргагvй эд мєрийн баримтууд хайна. Хувцасны хаа нэгтээ наалдсан байж болох vс, будаг, vнэртэнг криминалистикийн шинжээч шиг л “мєрдєнє”. Мэдээж дараа нь тvрийвч, гар утсыг нь шалгахаа мартахгvй. Энэ удаад эд мєрийн ноцтой баримт олоогvйдээ бяцхан тайвшравч, нєгєє л олон ангит киноны кадрууд сэтгэлээс гарч єгєхгvй зовоох аж.

…Хааяа хамтдаа, олон арга хэмжээнд оролцож, vзвэр vзэх боловч, энэ бvхнээс баяр баясгалан, таашаал авахаас илvvтэй, ханьд нь бусад хvмvvс хэрхэн хандаж, тэрээр бусдад яаж хариулж байгааг л сэмхэн тандах. Гаднаа баяр баясгалантай дvр vзvvлэх хэдий ч, сэтгэлд нь мєнєєх “хар” шуурга дэгдэж, толгой нь манарна. Хань руу нь эелдэгээр хандсан хvн бvрийн хэн болох, гэр бvлтэй эсэх, хаана ямар ажил хийдэг эсэхийг шалгааж, мэдээллийг тархины “хард дискэнд” архивлах аж. Тэрчлэн энэ хvмvvс ханьд нь яагаад илvv анхаарал тавиад байна гэдэг хар бодол толгойг нь шан
алгах. Харин єєрт нь давхар, хvндэтгэлтэй харьцаж байгааг ч анзаарах сєхєє vгvй.

Иймэрхvv маягаар эхэлсэн хардалтыг цаг тухай бvрд нь зогсоож чадахгvй бол, цаг хугацаа єнгєрєх тусам улам даамжирч, євчний шинжиндээ орж, хань ижлээ цєхрєєж, бусдын ємнє ямагт эвгvй байдалд оруулах нь бий. Ийм хардалтын тухай Данийн алдарт шог зураач Херлуф Бидструп их донжтой хошиноор дvрсэлсэн байдаг. Нєхрийнх нь хувцсанд дээр наалдсан ширхэг утас, хэрхэн бvсгvй хvн болон хувирч, аргаа барсан нєхєр нь хувцсаа шvvрч аван гарч байгаа vйлдлийг vнэхээр уран, хошиноор дvрсэлсэн билээ.

-Чи минь ганцхан надад л хайртай, тийм ээ
-Чи минь єєр хэнийг ч тоохгvй, тийм ээ
-Чи минь намайгаа хуурч, гомдоохгvй, тийм ээ

Єдєр тутам, тэвдvvхэн ийн асууж шалгаан, “тийм” гэдэг хариултыг сонсох гэсэн бачимхан хvсэл, єєрийг нь улам ч дорой, єєртєє итгэлгvй байдалд оруулж байгааг анзаардаггvй. Єєрийнх нь ийм тэвдvv, арчаагvй дорой байдал нь, хайртай хvнд тань тээртэй, хэцvv санагдаж, аажимдаа цєхєрч, алсдаа сэтгэл хєрж болохыг ч тєсєєлєхгvй.
Хань ижил нь хайртай шvvгээ шиг нь биш болохоор, яг л шvvгээ шигээ гэртээ, дэргэдээ байлгаж, байнга илж, арчиж зvлгэж, цэвэрлэж, гоёж байх хvсэл нь хардалтыг улам гааруулах vндэс нь болдог аж. Ухаангvй тэнэг хардалтын улмаас, хайртай шvvгээтэйгээ vлдэхдээ л, хvнийг ємчилж, єєрийн хvслээрээ байлгаж болдоггvйг ухаарч эхэлнэ. Гэвч бvх юм нэгэнт єнгєрсєн байх нь олонтой.

Хардалт хайрын шинж vv?

-“Хайртай бол хартай” гэдэг уламжлалт хэллэгээр, хайртай л бол хардах учиртай гэж олон хvмvvс боддог. Vvнийгээ хэрэлдэж, зодолдож эцэст нь эвлэрч, тэврэлдэж илэрхийлдэг гэр бvлvvд цєєнгvй бий. Тэдний амьдралд “Цусаа гартал зодолдож, тосоо гартал тэврэлдэнэ” гэдэг хэллэг мєрдлєг болж байдаг гэхэд хилсдэхгvй.

-Зарим хvмvvс хардуулах шалтгаа єєрєє гаргадаг. Гэр бvл болоод, эхэн vедээ жигтэйхэн хайртай халамжтай байснаа, хэсэг хугацааны дараа уйдаж, єєр нэгнийг эргvvлж эхэлнэ. Бага залуу наснаасаа олон хvнтэй холбогдож, багагvй наргиж цэнгэж явсан хvмvvс ийм араншин гаргах нь элбэг. Тэд “Сайнтай нь ханилж, сайхантай нь сvvлэрнэ” гэдэг хэллэгээрээ ихэд бахархдаг.

-Харин vргэлж хардаад, єєчилж дарамтлаад байхаар зарим хvн, “ингэж хоосон хардуулж байхаар, хоолтой хардуулья” гэдэг бодлоор єєр бусадтай холбогдож эхэлнэ. Тэгээд ч цаг vргэлж хардаж, дарамтлаад байх нь аажим аажмаар сэтгэл урмыг нь хугалж орхидог. Тэр vедээ яасан ч ялгаагvй юм билээ гэдэг бодлоор єєрийгєє ємєєрєх. Харин тэд єєрт дутагдаж байгаа зvйлээ єрєєл бусдаас хайна.

-Хань ижлээ, єєрийг хуурч араар тавиад байгааг илрvvлж нотолсон зарим нь, гомдож єширсєндєє, хариугаа авч, хорслоо тайлах хvслээр єєр бусадтай холбогддог. Хэдийгээр сэтгэлийн шаналлаа дарж чадахгvй ч “хорыг хороор” гэдэгчлэн хорслыг хорслоор тайлж байгаадаа бага зэрэг сэтгэл єег. Харин ийм vйлдлээс хэн нь хожиж, хэн нь хохирч байгаа нь тодорхой бус. Харин хайр сэтгэл, нандин бvхэн нь vгvй болж байгаа нь vнэн.

-Хардалтаас vvдэлтэй байнгын хэрvvл, дарамт шаналал, хэн хэнийг нь сэтгэхvйн хямрал, гvн ядаргаанд оруулж, “там” болсон энэ амьдралаасаа залхана. Ядахнаа гэр бvлийн ийм эмгэнэлт, инээдэмт vзэгдэл бусдын ємнє ил болж, бусдад шоолуулах, єрєвдvvлэх шалтаг болдог нь илvv гаслантай. Ойлголцож чадахгvй, аргаа барсан ийм байдлын улмаас эцэстээ салахад хvрдэг.

Гэр бvл салалтын шалтаг болсон хардалтын тухай биш, єєрийгєє єєгvй єндєг, зовлонт нэгэн болж харагдуулахын тулд, ханилж байсан ханиа, тэсэж байхын аргагvй араатан, жигшvvрт нэгэн хэмээн бусдад сурталчилна. Харин єєрийгєє давхар муугаар сурталчилж буйгаа анзаарахгvй. Цаг хугацаа улиран улирч, энэ л нугачаанд алт, гууль хэрхэн ялгарахыг єнєє хэн ч тєсєєлшгvй.

Итгэл бол хайрын нэгэн тулгуур

Єнєє цагт хvн бол шvvгээ биш гэдгийг ойлгох цаг болжээ. Чухамдаа хvн учраас л бусад хvмvvстэй харилцаж, бусдад таалагдаж, хvндлэгдэж, магадгvй хайрлагдах эрхтэй. Харин энэ харилцаанд єєрийгєє хэрхэн авч явах нь, тухайн хvнээс, ухаан, ухамсар, хvмvvжлээс нь шалтгаалдаг. Бид дор бvрдээ vvнийг сэтгэлдээ зєвшєєрдєг хэдий ч ил гарган хэлж зvрхэлдэггvй. Харин єєрт нь тааламжтай хандсан хvн бvрийн араас баярлан хєєрч гvйгээд байх нь зохимжгvй.

Нэгэнт хайрлаж, дурлаж, амьдралаа холбосон хvнийхээ тухай “бид бие биедээ хайртай, тэр минь намайг гомдоохыг хvсдэггvй, би ч тvvнийгээ гомдоохыг хvсэхгvй” гэдэг бодол, итгэл л учир утгагvй хардалт, “там” болсон амьдралаас хамгаалах эхний алхам. Хайртай хvнийхээ итгэлийг алдаж, тvvнийгээ гомдоочих вий гэдэг бодол, хvнийг ямар нэгэн болзошгvй тохиолдлоос аварч чаддаг. Хэрэв гарцаагvй ийм байдалд орсон тохиолдолд, хоорондоо чин сэтгэлээсээ vнэнийг ярилцаж, учир шалтгааныг нь тодруулж, ойлголцон уучилж байх нь, дахиад ийм байдалд орохгvй байхын ба
талгаа болно. Харин тэр хvн нь юугаараа надаас илvv байж, vvнийг минь татаа вэ? гэж бодож vзэхэд ч гэмгvй.

Итгэсээр, ярилцаж ойлголцон, уучилсаар атал дахин дахин ийм байдал давтагдах аваас шууд л салсан нь дээр. Хэсэг хугацааны дараа чамгvйгээр байж чадахгvйгээ ойлгон, уучлал гуйж ирвэл сайн л хэрэг. Тэр чигтээ ирэхгvй бол, чамд хичнээн хэцvv байсан ч мартах л хэрэгтэй. Хэзээ нэгэн цагт гарцаагvй болох тэр зvйлийг эрт ойлгож, мэдэрсэн нь таны хувьд завшаан байж болох.

Аль болохоор бие биедээ итгэж, итгэлээ дааж байх нь хамгаас чухал байна даа. Хайр гэдэг аугаа зvйл. Бие биедээ vнэхээр хайртай, бие биегvйгээр байж чадахгvй л бол, хайртай хvнээ гомдоож, тvvнийхээ дургvй болон хvсдэггvй зvйлийг хийхийг, хэн ч хvсдэггvй. Vvгээрээ бид бусад олон амьд биетээс ялгагддаг.

Учир утгагvй хардалт, эзнийхээ сэтгэл зvйд нєлєєлж, улмаар євчний шинжтэй болж, даамжирвал галзуурал солиоролд хvргэдэг. Хардалтаас болж амиа хорлох, сэтгэцийн євчтэй болсон тохиолдлууд цєєнгvй. Хvн єєрийн сэтгэл санаагаа єєрєє захирч, тухайн нєхцєл байдлыг бодитоор мэдэрч сурах нь их чухал. Хvний амь гэдэг, хэн нэгний буруу vйлдлээс хямдхан байх гэж vv? Хорвоо дэлхий уужим, хvний амьдрал баян. Хvнд юу эс тохиолдож болох шvv дээ. Харин хvн болж тєрсєн хувь заяанаас аугаа нь vгvй. Итгэл бол амьдралын нэгэн том тулгуур ажээ.

Тєгсгєл

Єдгєє хардалт, итгэл алдалт, олон гэр бvлvvдийн салалтын шалтаг болж буй. Бид бие биеэ ємчлєх бус, бие хvнийх нь хувьд эрх чєлєєг нь хvндэтгэж, бие биедээ итгэж, итгэлээ дааж сурах нь хамгаас чухал байнаа. Бусад сайн, сайхан хvмvvсийн талаарх тааламжит сэтгэгдлээ бие биеэсээ нуух биш, харин ч хоорондоо ярилцаж, тоглоом шоглоомоор ч атугай ойлголцож байх нь, хардалтаас ангид байж, итгэлцэж байх нэгэн vндэс.

Цаг ямагт бие биедээ анхаарал тавьж, чин сэтгэлээсээ ярилцаж, хайрлан халамжилж, хайр энхрийлэлийн сайхан vгсийг хэлэлцэж байх нь “нялуурч” байгаа хэрэг огт биш, єєрсдийн хайр сэтгэлээ, итгэлээ хамгаалж байгаагийн нэгэн илрэл.
Vvнийг шоолох хэрэг юун. Бид гадаадын хvмvvсийг vнсэлцэж байхад гайхахгvй хэрнээ, монголчуудыгаа vнсэлцвэл жуумалзаад байх жишээтэй. Хайр, хардалтад гадаад, дотоод гэсэн ангилал байдаггvй гэнэ.

Харин бие биедээ итгэж чадахгvй, ямагт хардаж дарамтлаад байх нь, итгэлийг тань алдаж, єрєєл бусадтай холбогдох боломжийг нь нээж єгч байгаа хэрэг. Хэрэв таныг хуурахыг хvссэн л бол яаж ийгээд ч хуурах боломж буй. Харин итгэл, хайр халамж, энэ боломжоос татгалзахад хvргэдэг гэдгийг мартамгvй. Чулууг чулуу хагалж, голын зєєлєн ус мєлийлгєдєг гэнэм.

Дэнслээд байгаа сэтгэлийг дээсээр биш, хайр халамж, итгэлээр л тогтоодог аж.

Бvх зvйл єєр хэнээс ч биш, зєвхєн та хоёроос л шалтгаалах ажээ.

Харнууд овгийн Гомбосvрэнгийн Галбадрах