Биеэ үнэлж, бусадтай явалдахыг хориглоно / Монгол Улсын хуулиас /

– Өнөөдөр УИХ-ын эрхэм гишүүд иргэдийн төлөө ажилласныхаа төлөө, эмч нар эрүүл энхийн манаанд нойроо хугасласныхаа төлөө, барилгачид бусдын амьдрах орон сууцыг барихад гар бие оролцсоныхоо төлөө хөлс буюу цалин авдаг. Тэд ч ялгаагүй хэн нэгний хүслийг хангасныхаа төлөө авах ёстой зүйлээ аваад байгаа юм биш үү –

Энэ өгүүлбэрийг Садар самуунтай тэмцэх тухай хуулиас иш татлаа. Ойлгосонгүй. Бусадтай гэж хэн бэ. Хувь хүн өөрөө хуулийн этгээд. Хуулийн этгээд эс үйлдлийнхээ төлөө хуулийн өмнө өөрөө л хариуцлага хүлээдэг. Тиймээс бусад гэдэгт өөрөөс нь бусад бүх хүн хамаарна. Түүний хувьд эмэгтэй хүн бол нөхөр нь. Эрэгтэй хүн бол эхнэр нь. Аль алиных нь нууц амраг нь гээд бүгдээр бусад. Тэгэхээр гэрлэсэн хийгээд гэрлээгүй насанд хүрсэн хүн бүхэн эл хуулийг зөрчиж байна. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч, УИХ-ын дарга, эрхэм гишүүд, гээд бүгдээрээ. Өөрчлөх үү гишүүд ээ.

Эр хүний хувиар энэ үгийг эрхэм гишүүдэд дайя. Магадгүй үүнийг уншин суугаа эрхэм гишүүн та “Миний биеэ үнэлсэн хүмүүс дундаас одоогийн УИХ-д суугаа хүн ч бий” гэх тэр бүсгүйтэй уулзаж явсан учрыг мэдэх нэгэн болохоор ингэж хүсэмжлэв. Хууль зөрчигч байхыг хүсэхгүй байгаа биз дээ. Бүдүүлэг хэлсэн бол уучлаарай. Мөнгө төлөн хүслээ хангах явдал өлсгөлөн Монголд бүү хэл өндөр хөгжилтэй, хүний эрхийг дээдэлсэн орнуудад ч байна. Хүний эрхийг уландаа гишгэлж, хатуу диктатураар нугачин дардаг Хятадад ч оршсоор л байна.

Өнгөрсөн хорин жилийн хугацаанд үнэндээ бид энэ сэдвийг хаалттай орхиж, үйлдэл бүрийг нь бузар, бусармагаар дуудан чичлэж, үзэн ядлаа. Үзэн ядалтыг үгүйсгэл болгон хувиргахдаа хуулиа хүртэл ичмээр баталсан нь хөх инээд хүргэж байна. Үр дүнд нь биеэ үнэлэж буй эмэгтэйчүүдийн тоо буурсангүй. Харин ч эсрэгээр багцаагаар биеэ үнэлэгчдийн тоо 13-19 мянгад хүртлээ олширчээ. Багцаагаар гэдэг нь нарийн тоог гаргах боломж ч алга. Учир нь өнөөдөр биеэ үнэлсэн хүн маргааш үнэлэхгүй байх ч тохиолдол бий гэдгийг төрийн бус байгууллагынхан онцолж байна.

Биеэ үнэлэгч 1600 эмэгтэйн дунд явуулсан судалгаагаар 88.1 хувь нь амьдрал ядуугаас, 70.6 хувь нь ажилгүйгээс, 60.6 хувь нь мэргэжил боловсролгүй, өрхийн орлогын хангамжгүй байдал, гэр бүл салалтаас болж биеэ үнэлэхэд хүрсэн гэж үзжээ.

Амьдрал ядуугаас гэж хариулсан хүмүүсийн дотор багш, эмч, оёдолчин гэх мэт салбар салбарын хүмүүс байсан нь биеэ үнэлэлт боловсролоос үл хамаарч байна гэсэн дүгнэлтийг хийхэд хүргэнэ.

Тэгвэл тэднээр үйлчлүүлэгчдийг ч боловсролынх нь нимгэн зузаанаас хамаарч байна гэвэл эндүүрэл. Зах дээр наймаа хийдэг нэгэн тэднээр үйлчлүүлсэн байхад УИХ-ын гишүүн ч мөн л хандсан тохиолдол бий гэдгийг тэд өөрсдөө хэлж байна.

Харин энэ явдалтай тэмцэх ёстой цагдаагийнхан өөрсдөө нэг хөнжилд орчихсоныг ч биеэ үнэлдэг, биеэ үнэлэж байгаад больсон эмэгтэйчүүд нуусангүй. Биеэ үнэлэн гудамжаар зогсдог эмэгтэйчүүд цагдаа нарын хувьд хэзээний танил болсон бөгөөд гудамжинд зогссоныхоо төлөө цагдаа нарт мөнгө төлдөг болсоор уджээ. Харин саун, зочид буудлаар биеэ үнэлэгчдийн хувьд цагдаагийн хамгаалалтад хэзээний орсон байдаг. Тиймээс ч ямар нэгэн шалгалтаар явахдаа урьдчилан сануулж, хариуд нь татаас авдаг нарийн сүлжээ болон хувирчээ.

Гэхдээ иймэрхүү үйлдэл гаргасан цагдаагийн албан хаагч нарт хариуцлага тооцсон нэг ч тохиолдол одоогоор бүртгэгдээгүй нь асуудал хэрхэн далдлагдсаныг гэрчилнэ. Эцэстээ биеэ үнэлэгчид байдаг газраас эргүүлд гарах хүсэл цагдаагийнхан дунд бий болсон гэдгийг ч нэрээ нууцлахыг хүссэн эмэгтэй хэллээ. Тэдний мэдэгдэж байгаагаар иймэрхүү байдлаар хувьдаа машин, байр авсан нэр бүхий цагдаагийн албан хаагчид ч бий аж. Гэхдээ тэдэнтэй сөргөөцөлдсөнөөс илүүтэй аяыг нь хараад олсон мөнгөнийхөө талыг нь төлөөд хоногийн хоолоо олох нь илүү ашигтай болохоор ямар нэгэн гомдол гаргадаггүй аж. Нөгөөтэйгүүр биеэ үнэлэгч гэх нэр зүүсэн тэднийг тоох хууль, хяналтынхан байхгүйн дээр өөрсдөө хуулийн мэдлэггүй байдгаас асуудал замхардаг ажээ.

Гэтэл манай улсад үйлчилж буй хууль тогтоомж утгагүй гэхэд дэндүү утгагүй хэвээр оршин энэхүү сүлжээг бий болгох үндэс суурийг нь тавьсаар байна.

Жишээлбэл, Садар самуунтай тэмцэх тухай хуулийн 12.2 хэрхэн заасныг сонирхоё. Энд “Цагдаагийн  байгууллага  биеэ үнэлж явалдсан этгээдийн гаргасан зөрчлийн талаар түүний ажиллаж, суралцаж байгаа газрын захиргаанд, ажил, сургуульгүй буюу гэрийн тодорхой хаяггүй бол оршин суугаа газрын харьяа сум, дүүрэг, баг, хорооны Засаг даргад, эсхүл нийтэд албан ёсоор мэдээлнэ… гэх коммунист нийгэмд л байж болох бүдүүлэг заалт. Өмнө нь биеэ үнэлэгчдээр үйлчлүүлэгчид боловсрол албан тушаалын хувьд хэн ч байж болох талаар цухас дурдсан. Тэрхүү логикоор бол явалдсан эмэгтэй, эсвэл эрэгтэйн /дан ганц эмэгтэйчүүд ч бус залуус биеэ үнэлэх болсоор уджээ/ дарга нь эсвэл Засаг дарга нь биеэ үнэлэгчдээр үйлчлүүлдэг нэгэн байхыг үгүйсгэхгүй. Тийм тохиолдолд энэ мэдээллийг цагдаагийнхнаас авсан этгээд үнэгүй үйлчилгээ үзүүлэхийг шаардахгүй гэх газаргүй. Олон нийтэд мэдээлвэл тухайн хүний гэр бүлийнхэн, ойр дотныхон нь түүнийг жигших нь мэдээж. Цагдаагийнхан энэ арга хэмжээгээ хайхрамгүй хэрэглэн бие үнэлэгчдийн дунд дунд сургуулийн багш байсныг багш нар байсан гэснээс үүдэн нэг аймгийн дунд сургуулийн багш нар бүгдээрээ биеэ үнэлэгч болон хувирч сурагчид нь хичээл заалгах бус эсрэгээрээ жигшин зэвүүцэхэд хүрсэн тухай бодит баримт бий.

Энэхүү алхмын төгсгөл нь мөнөөх эмэгтэйд дахин биеэ үнэлэх, эсвэл амиа хорлох гэсэн хоёр сонголтоос өөр сонголтгүй болгоход хүргэнэ. Энэ бүхэн тэднийг цагдаагийн дарамтад байлгах хангалттай шалтгаан.

Шалтгаан бий болсон үед татаас авах, эсвэл хүчэрхийлэл үйлдэх эсэх нь ч тэдний дурын асуудал болон хувирна. Энэ бүхний хожимын үр дагавар нь хүний эрх бүдүүлгээр зөрчигдөхийн дээр хэнд ч дийлдэшгүй бохир сүлжээг бий болгох нь ойлгомжтой.

ДОХ, бэлгийн замын халдварт өвчинтэй тэмцэх нь битгий хэл үндэсний аюулгүйн талаар яриад ч хэрэггүйд хүрнэ.

Тиймээс л үүнийг хуулиар хорихын оронд тодорхой зүйлийг нь зөвшөөрцгөөе. Эрүүл мэндийн нарийн хяналтан дор энэ төрлийн үйлчилгээг бий болгон давхар санхүүжилтын эх үүсвэртэй болгох зорилгоор түүнд тулгуурласан оёдлын үйлдвэр эсвэл сургалтын төв бий болгож өөрөөр амьдрах боломжийг олговол бэлгийн замын халдварт өвчнөөс бодит хяналт тавихаас эхлээд олон олон давуу талууд бидэнд бий болно. Ердөө л энэ. Тэднийг гадуурхах шалтаг байгаа болохоос шалтгаан бидэнд алга. Өнөөдөр УИХ-ын эрхэм гишүүд иргэдийн төлөө ажилласныхаа төлөө, эмч нар эрүүл энхийн манаанд нойроо хугасласныхаа төлөө, барилгачид бусдын амьдрах орон сууцыг барихад гар бие оролцосныхоо төлөө хөлс буюу цалин авдаг. Тэд ч ялгаагүй хэн нэгний хүслийг хангасныхаа төлөө авах ёстой зүйлээ аваад байгаа юм биш үү.

Тиймээс л утгагүй хуулийг өөрчлөе. Тэгэхээр гэрлэсэн хийгээд гэрлээгүй насанд хүрсэн хүн бүхэн эл хуулийг зөрчиж байна. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч, УИХ-ын дарга, эрхэм гишүүд, гээд бүгдээрээ. Өөрчлөх үү гишүүд ээ.

Л.Нарантөгс
News.mn