Гэр бүлийн асуудал…

Би уул нь чадал хүрвэл олон хүүхэдтэй болох хүсэлтэй явдаг л даа. Яахав боломж гарахгүй завгүй явсаар одоо л нэг гээд овоо уужрах янз ороод хэд хэдэн хүүхэд хийчий гэсэн чинь энэ хооронд манай хүн хүүхдэд дургүй болчжээ, өөрөө гаргах гэжийгаам шиг хэхэ, ах дүү нар нь амиа тээж ч баркуу байж баахан юм цувуулцан, өөрсдийнхөө ирээдүйг алаад хаяцан, ёстой сэхэхээ өнгөрсөн байна энэ хугацаанд. Манай хүн тэр болгон дээр ганц гүрийдэг, ганц гайгүй явжаагаа нь тул их л зовдог юм шиг байна хөөрхий, өнөөдүүлээрээ хүүхэд хийж болкуу гээд тархиа угаалгацымуу, гэхдээ үнэхээр л нүд хальтармаар болцон ах дүү нар нь ч байна л даа. Гэхдээ яадын бэ, зовж зовжыгоо л хүүхдүүд томрохоор буяныг нь үзэхээ байг гэхэд ядаж улс эх орны ирээдүйд хэрэгтэйм байгааз дээ тийм биз дээ хэхэ. 80аад оны маниус чинь яг нөгөө алдарт эхийн одон бөөнддөг бэйби бүүмийн үеэр төрчөөд, одоо УБ-н 70% гаруй нь хүүхэд залуус болчоод, бидний үеийнхэн хөгшрөхөөр биднийг тэжээлцэх, халамжын сан, тэтгэврийн дансанд нэмэр оруулчихаар шинэ үеийнхэн цөөдөх нь ойлгомжтой байгаа ш дээ.

2 хүн нийлээд ядаж 3+ хүүхэд гаргаад, 1 нь ээжийнх, 2 дахь нь аавынх, 3 дахь нь эх орны хүүхэд болоод явжийвал уул нь ганц өөрийн амин хувийн эрх ашгаас цаана бас зөндөө юм яригдах гээд бээшдээ, тийм биз дээ. Одоо 2050 оны ДНБ-н прогнозоор хүн амаараа хүчирхэгжилтээ гайхуулах гэж байгаа Хятад улс 1т, Энэтхэг 2-т нь орох нь тодорхой болоод бээшд.

Монголчууд бас их хэцүү, яагаа ч гүй хоолондоо хүрээгүй хүүхдийг л энэ л намайг насны бөгсөнд тэжээнэ, хөл хучина үгүй ядаж л харж үзнэ этр гээд өр нэхээд суучдаг. Хадам ээж жишээ нь аймаар бие муутай хүн, нөхрийн бага дүүг 18 ч хүрээгүй байхаас нь л эмч болгоно, би чамайг бараг үхэн үхтэл бүх насаар чинь арчлуулж халамжлуулна гэж айлгаж байж хичнээн тийш нь зугатаалгав, манай ээж хүртэл Анагаахад оруулаад өгсөн чинь хаяад бултцышдээ тэгээд хэхэ, эргээд харж үзчихээр болгож хүмүүжүүлсэн ганц хүн нь манай нөхөр л болж таарч байх шив дээ, би яджийхад чи гэрийнхэнээ харж үз, тэг ингэ гээ л дарамтлаа л, би тэхгүй байлаа гэхэд манай аав ээж хадмуудаа харж үз гээ л дам дамаа бас дарамтлаа л хахахаха.

Би хичээж байгаад эрүүл саруул, баян эмээ болоод үр ачдаа байр, машаан бэлэглэсэн шигээ, чадуул өв хөрөнгө тасалж үлдээх хэмжээний хөрөнгөлөг, хөнгөн шингэн, хөдөлмөрлөж олсон насан туршын хөдөлмөрөөрөө насны бөгсөнд хүний доор орохгүй шиг амьдрах юмсан гэсэн хүсэл мөрөөдөлтэй явдаг л даа. Чадвал бас урт наслаад ач, гучаа өсгөлцөөд, бүүр чадал заавал ач гучынхаа үр хүүхдийг харалцаад аайн хахаха, лааг буянтай буурай болохымсан гэж боддын. Би чинь тэгээд эрт зөнөхөөс сэргийлэх мэтийн зөвлөгөөнөөс өгсүүлээд, бас чадвал монгол ардын домог, үлгэр, оньсого, хүүхдийн дуу шүлэг хүртэл хааяа хараад суудын ш дээ.

Тэгсэн харин манай нөхөр бүүр хадмуудаас залхцан, би эртхэн чадхийх тул хүүхдийнхээ буяныг нь үзэхгүй, урт насалмааргүй бн ч гэнэ үү, сайхан ганцаараа шахуу ганхаж байгаад, галзуу жаргаж, гайхуулж яваад л, газрын гаваар далдраад өгнө ч гэнэ үү, гадныхан шиг гажуудалтай, амиа бодсон нээх сонин үзэлтэй болчжээ, одоо яадын байгаан хэхэ. За энүүнд ч бас миний 50%-н буруу ч байгаа байх л даа, сүүлийн хэдэн жилд тэжээж чадкуу олон хүүхэд цувуулцан арчаагүй аав ээж, ах дүү нарынх нь талаар хааяа тэсгэл алдаад жоохон ундууцдаг болцон байсын, яджыхад ярны тулам болсон охин дүүг нь гадаадад гаргацан чинь саяхан төрцөн, ёстой л биднүүсийн өмнөөс хүүхэд гаргаад өгцийм шиг л юм болоод бгаа л даа.

Гүй ээ тээд, би хүний хүүхдүүд тэжээлцээд зөндөө л явлаа ш дээ, ядаж 10 жилийнхээ хөдөлмөрийн үр дүнг ингэж ашиглуулцан хүн чинь бас өөр хүн ашиглахгүй ч гэсэн өөрийнхөө хөдөлмөрийг өөрсөддөө нааж эхэлмээр байшдээ. Нөхрийг хүүхэд хийхгүй гэсний төлөө одоо янз янзын хүний хүүхэд хийгээд явалтай нь биш, ёстой асуултын тэмдэг болж гүйцжээшд хэхэ. Нөхөр ямар ч байсан олон хүүхэд гаргуулахгүй санаатайн гэсэн, тэрний дураар болно ч гэж юу байхав, миний эрх ашиг бас олон жилээр зөрчигдлөө шдээ хэхэ. Манай ээж аав цөөхөн хүүхдүүдтэй, залуудаа ч нээх тоодгүй, олон хүүхдүүдтэй хүмүүсийг өрөвдөсхийгээд л явдаг байсан гэсэн, гэтэл одоо тэр хүч чадалтай сайхан байсан үе нь дуусах араандаа ороод тэтгэвэртээ гарцгааж бн, үр ачаа нэхээд амар суулгахгүй юм, хүүхдээ цөөдүүлчээд бас юм юмандаа түүртдэг болчиж.

Сая л гэхэд хичнээн гүргэр ч гэсэн муу ээж маань хагалгаанд ороод, хамаг асуудлаа аминдаа л цэгцэлж цэгцэлж аваад л эмнэлэгт хэвтлээ, арайтай л мажийцангүй, тэндээ олон ч хонож чадкуу ар талдаа санаа зовоод л хөөрхий минь хөгширч яваа эмэгтэй гэхэд бас л дарамттайм даа. Огт хүүхэдгүй, хань ижил нь эрт явцан, эсвэл үр хүүхдүүд нь өөрийг нь гэдэггүй, гадаад дотоодод арилаад өгцөн байсан бол ч аль муугаа үзэхийм байнаа, ямар аймаар санагдаваа. Ийм хүнд үед нь ядаж ойр дотно байгаад бүртэлзээд ч болов сэтгэлд нь нэмэртэй, эргэлт оруулчих сэтгэлтэй хүмүүс нэгээр тогтохгүй байлгахгүй бол ч найз нөхөд, холын хамаатнууд бол өөр өөрсдийн гэсэн амьдралтай ш дээ, хүүхдээсээ илүү хайрлаж явсан үеийг нь таг мартцан гүйж яваадаа аягүй бол, яахав ухааных ш дээ.

Одоо би хүүхэд олны үйлдвэрлэнэ гэсэн үзлээсээ болоод хүүхдэд дургүй болцон нөхрийгөө асар том асуудал болгож хараад болохоо байлаа. Хосууд нэг нэг рүүгээ биш нэгэн зүгт харахаа байчихаар л тэнэг болчдын байнаа. Би ч яахав цөөн хэдэн хүүхдийг, ганц нэг хархүүтэй бол чирээд амьдарчих хүч чадалтайдаа итгэж байгаа, болохгүй бол одоо гени сайтай улсуудын спэрм банк гэж байдаг бол яршиг лабораторийн аргаар хуруу шилний ч болтугай 5 хүүхэдтэй болоод эрх ашгийг маань үл хүндэтгэгч этгээдүүдийг пассладымуу яадын. Эмэгтэй хүн 34 наснаас хойш хүсээд ч хүүхэдтэй болоход хөдөлмөр их шаарддаг болчдын гэсэн, амжаад ядаж бие дийлж байвал 5 хүртэлх хүүхэдтэй болчмоор байдаг. Тэр ихэрлүүлж барьдаг юмыг ч гэсэн асар их сонирхож байна.

Одооноос тэр өндгөн эс хөлдөөлгөдөг, хадгалуулдаг үйлчилгээ этр дуулдвал сонирхож явдымуу, 3-н тоо руу өнкрөөд ирэхээр эмэгтэй хүн ирээдүйгээ илүү тодоор төсөөлж, илүү ихээр санаа тавьж эхэлдийм шиг бнаа. Залуу байхад олон юм бодогддоггүй байсан болохоор болоод байгаам шиг санагдаад байдаг байсан байна. Сая 2011 оны мартаар мянган ээжүүдийн баярт оролцсон чинь дандаа 7-12 хүүхэдтэй, 45 хүртэлх тооны үр ачтай болоод үржцэн лаг лаг ээжүүд үр хүүхдээрээ хүндлүүлсэн шигээ цэцгэнд булуулж зогсоог харах үнэн кайфтай байлаа. Мэдээж тэр хэмжээний совесттой болгож хүүхдүүдээ өсгөөд, эх орондоо ийм олон амьдрах чадвартай иргэд бэлтгэх чинь гавьяатай үйлс мөнөөсөө мөн биз дээ.

Уул нь дээр үеийнхэн бие нь ч яаж дийлдэг байсын нээх олон хүүхэдтэй, аав ээж нар аягүй олон ах дүү нартайшд хэхэ, гэхдээ эмээ өөрөө 18-тайгаасаа эхлүүлээд хүүхэд цувуулцан болохоор муу ээжийг маань буруу сурталдаад оройтуулаад бараг 28-тайгаасаа л амьдралаа босгож, хоёрхон хүүхэдтэй болсым шиг бгаан. Ээж буцаагаад буруу сурталдаад намайг учиргүй эрт эхлүүлжийж эмээгийн алдааг давтуулах шахаад хэхэ. Ер нь явж явж эмээ бас хэний золиос ч юм билээ.

Эмээгийн ээж их л баян хүний сагацан хүүтэй суугаад зовж байж насаа элээсэн сурагтай байдын, баян хүнтэй л битий суугаарай гээд зээ охин нь болох манай ээжийг л сурталдаад хаяцым шиг байгаан. Эмээ ч ялгаагүй ээ, яагаа ч гүй хүүхэд чирчээд ээж дээрээ хаяцан, ээж бол эмээгийнхээ гараар л хүмүүжсийм шиг бгаан, лав л аль аль нь л баян хүнтэй л сууж болдгүйм шүү гээ л байсан баячууд дотор бас бага шиг зовоодог нөхдүүд байдаг ч байсымуу яаж мэддийн, манай нөхөр лав ядуу гэсэн тодотголоосоо болоод л тэднүүст ухаангүй таалагдцым шиг бгаан хэхэ, тэгээд тэр ядуурлынх нь золиос нь би юм уу хаашаа юм, хүний хувь заяаг нээрээ хүссэнээрээ шийддэг үеийг нь би л халж, үр хүүхдээсээ бага шиг юм шаардахынсаан нээрээ.

Аягүй бол чадкүү ээ чадкүү яанаа, бараг л өдийгөөсөө л үр хүүхдээсээ ач, гуч ахиухан олныг шаардана даа гээд хэзээний л бодогдцон л явжээшд, өөрөө олныг гаргаж баркуу бол үр хүүхдээрээ л олон хүүхэд гаргуулна даа жихшиг хахаха, миний бэр, хүргэн болох улсууд бэлтгэлтэй байхгүй бол горьгүй шүү яанаа хахаха. Эрүүл чийрэг, эрхтэн бүтэн, амьдрах чадвартай, ажил бизнес амжуулах дур сонирхолтой, авгай нөхрийг, хүүхдүүдтэйгээ тэжээлцэх хүрэлцээтэй орлогондоо хүрэх ирээдүйтэй гэх мэт шаардлага хадмын зүгээс тавигдах нь тодорхой байгаа гээ л бид кк.

Би бүр 12, 13-тайгаасаа л найз банди ацар мацар гэсэн тулгалтанд өртдөг байсышд хэхэ. Ээжийн үе тэнгийн найзууд нь бүүр сургуульд оржыгаа 7 настай ач, гучаараа гайхуулж, 5, 6-р ангийн хүүхдүүдтэй ээжийг маань бүр байдалд оруулаад байдаг байсым шиг бгаан. Тээд 10 жилд нээх пионерийн үерхэлээр нэг бандитай хамт хичээлээ давтдаг байв, одооныхон шиг ор хөнжилдөө орно морно гэсэн ойлголт ч мэддэг байсан биш ямар, гэхдээ тэр лав манай гэрийнхэнд таалагдаагүй ээ чааваас, толгойтой л болохоос бусдаараа гавихгүй, эрүүл үр удам үлдээхэд хангалтгүй харагдсым шиг бгаан хахаха, би ямар нүдээр харсаныг нь яаж мэддийн, өөрийнхөө хүйсний ч учрыг ойлгоогүй явжийсан юм чинь.

Харин дараа нь хаа очиж их сургуульд олон харчуудтай инженер техникийн чиглэлийн их хүнд салбар сонгосных, одоо ч гэсэн онцлуулж тоогддогуудын тооноос гарчаагүй жирийгээ л яваа л даа. Яджыхад 2-р курсэд 17-тойд ч байлуу даа нэг залуу учиргүй эргүүлээд унасан, 18 насны маань төрсөн өдрөөр аав ээжтэй маань танилцаадахсан чинь байдал бишдээд өнөөхийг чинь аав ээж нар, эмээтэй нийлээд өөрсдөө эргүүлээд, уул нь тэд нараас өмнө надтай үерхэе, санаа нийлбэл суух муух тухай яригдана гээд л бүрхэг юм яриад л явдаг байсын хэхэ. Тэгсэн манайд ирж гай болжийж бүх юмыг түргэтгээд хаяцан хахаха.

Би ч анхандаа юун банди манди манатай, нээх коммун, хичээлсэг амьтан чинь тэр залуу малуу бодох зав ч байхгүй, арайчүү хөөж явуулахаар л араас нь явж олж ир гээл би ми чинь аав ээжийнхээ гэрээс хөөгдөөд 18-тай, хоолондоо хүрч амжаагүй хүүхэд чинь хаачих вэ дээ, үсрээд л найз нөхдийнхөөрөө 2, 3 хоноод л туугдаад л буцна ш дээ чааваас, яалт ч гүй л юм болжыгоом чинь. Тэр хүсээд байсан ач зээгээс нь амсуурга өгөөд л хуурцан, ашгүй 2 яс саллаа гээд аягүй баясалттай гүйжийгаам чинь хэсэгтээ л хэхэ. Бид 2 бол шууд л аав ээж нарын золиос ч болсон л доо.

Нөхрийн доод талын дүү нь нөхрөөс өмнө амжуулаад авгай, хүүхэдтэй болж цахиур хагалцан байсан болохоор нөхөр арай ч бас аав ээждээ адлуулж амжаагүй, арай дархан эрхтэй байсан байх. Одоо тэр дүү нь бүүр 3 хүүтэй гээ л бод, аймаар. Сүүлийн 3 дахь хүүг нь нөгөө дархан бэр нь 7 сартай жирэмсэн байхдаа хүйсийг нь солиулна гэж бөө удган, юу юугаар ч явж зодуулж цохиулаад хөөгдөж туугдаад байваа, хэхэ. Тэр ч яахав бие муутайм аргагүй, олон хүүхэд гаргахад асуудалтайгаас хойш, охин мохин холимог юм бодохоос аргагүй л дээ.

Би л харин одоо хөөрхий байна, тэднүүст бас овоо хэдэн жилийнхээ хөдөлмөрийг зарцуулцан, одоо болтол сэхдэггүй ээ, хөөрхийс. Хадмууд хүртэл маниусыг арай боломжтой харагддын болохоор тэгдиймүү, ер нь л биднээс зулгаагаастай, арай арчаагүй ангаахай олонтойнууд руу нь л зөөх хандлагатай. Би бас жоохон арчаагүйтэж, олон хүүхэдтэй дорой нэгэн болж харагдахаар доромжлуулсан болчих гээд байнаа бас, яадын бгаан. Тэгээд хаашдаа өөрийн үр хүүхдийн ирээдүйг бодох гэхээр наана нь бас өөр хүнүүсийн үр хүүхдийн асуудал үргэлж амьдралд орж ирж хутгалдаад явахын, яавал дээр юм булаа хаха. Нөхрийн олон дүү нар үржээд л, улам их асуудал тариад л яваад байвал би гэж амьтан энд бас хэцүүджийшдээ, энэ байдлаараа удаан үргэлжилбэл гэр бүл гэдэг утга ч алдагдаад сүүлдээ замаа алдахым шиг бна.

Манай гэр бүлд би аав нь, манай хүн ээж нь, хөгшчүүд, хөгшин хүүхдүүд, хүүхдүүдийн хүүхдүүд гээд нэлээн олон парзит пацаануудтай болчоод яваад л байхын. Хүмүүс чинь авгайдаа цалингаа хураалгадаг байхад, би сангийн яамныхаа даргад хусуулаа л, мань хүний зарцуулалт бас их буруу байнаа, сурах хугацаа бас байсан даа уул нь, угийн их мөнгө барьж үзээгүй орчноос гаралтай болохоороо тэгдиймүү, жигтэйхэн л зовсон зүдэрсэн, эрэмдэг зэрэмдэг, өрөөл татанхай, өвчин хавдартай, үхлүүт болтолоо байнга зодуулж нүдүүлдэг улсуудыг л өрөвдсөн, цацсан л хүн яваад байхын. Нэгмөсөн баян бизнесмэн хүүхэн олоод, тэрнийхээ хөрөнгөөр нийгмийн халамжид бүртгэлтэй сан ман байгуулаад албан ёсоор юм хийвэл яасым дээ л гэж харагддын чааваас.

Тэхгүй бол над шиг арайчүү хоолондоо хүрээд 10 гаруйхан жил болжыгаа, хүүхэд шуухад хүсч мөрөөддөг болчоод болохоо байцан залуу хүний ирээдүйг баллалцаж бас яахнуу дээ хэхэ. Би ч гэсэн тэр халамж маламжын сангаас нь хүртэлцэж, жирэмсний, дикритний, хүүхэд гаргасны, өрх толгойлсоны этр тэтгэмж мэтгэмжнээс нь хүртмээр л бээшдээ. Эрүүл чийрэг, залуу сайхан насаа өөрийнхөө биш өөр хүний хүсэлд зориулж ашиглуулж залхаад бнаа, яадын бгаан. Ингэсний минь төлөө ашиглалтын хугацаа чинь дууслаа байя байя гэжийвал истоо арчаагүй байхаас нь авкуулаад 10 гаруй жилжингээ хөрөнгө оруулсан хөдөлмөрийнхөө хөлсийг салгаж байж л салышдээ, юу гэж тэгж хормойдоод хардаад хаячих вий гэж айж дагжиж, хачин янз болжийсон парзитуудыг эрт баярлуулжээдийн, хахаха. Ахиад 10 жилд 10аад хүүхэд хийчихмээр байдаг, алд бие минь алжааваас алжаатугай, аав ээжийгээ ч гэсэн амьд торойж бгаа дээр нь ахиад ганц ч болов баярлуулж үзмээр л бээшдээ.

Амьдралаа гэж нээрээ… Асуудлыг томруулалцвал аль ч цэг рүүгээ туйлширч мэдэхээр аягүй барьцгүй эд байхымдаа. Над шиг эрүүл саруул, эрхтэн бүтэн, ирээдүйдээ итгэлтэй яваа нэг ч болов иргэнийг ашиглалтанд бүрэн оруулж, их олноор нь биш юм гэхэд хэд хэд хувилаад үржүүлчихэд тусалчих, дэмжчих, ядаж сэтгэл санаагаар ч болов балиашиглачих багийнхан байдгүйм байхдаа хахаха. Ядаж тэр өндгөн эс хөлдөөлгөж, хадгалуулах, ихэрлүүлэх зардалыг бол би салтаадцан байгаамсан, мэдсэн дуулсан юмнаасаа дуслаарай яанаа хахаха. Над шиг асуудалтай байж үзсэн агаа эгээ нар байвал асуудлыг хэрхэн шийдсэнийг нь мэдмээр байна…