Америк зурлага – Матарын орд

Нийтлэг зан чанар:

Өрнө зүгт “ямааны эврийн орд” гэдгийг монгол зурхайд “Матарын орд” хэмээн нэрлэдэг. Энэ ордынхныг таньж мэдэхэд тун амаргүй. Шүлсээрээ тор нэхээд буланд нам гүмхэн сууж байгаа аалзыг хараарай. Yет хөлтөн дундаа хамгийн чадалгүй нь мөртлөө явж явж бусдыгаа торондоо орооцолдуулаад авдаг шүү дээ. Yлгэрт гардаг туулайтай уралдахаар шийдсэн яст мэлхийг бас санацгаая. 

Туулай нь хар хурдаараа дэгдсэн ч яст мэлхий л түрүүлчихдэг шүү дээ. Анчнаас зугтаж уул хадаар дүүлж яваа янгир хурц туурайгаараа чулуу, унанги дархи “хумслан” давхисаар бас л бүгдийг мад тавьдаг. Нэг сонин онцлог нь яаж ч чилээрхэж, өвдсөн өндөр насалдаг. Заримдаа зуу ч хүрэх тохиолдол буй. Нас нь өвгөрөх тусам сэтгэл санаа нь улам залууждаг.

Хүүхэд насандаа өвчин тусамтгай боловч нас ахихын хэрээр биеийн эсэргүүцэл сайжирдаг. Арванхоёр, нэгдүгээр сард төрсөн хүмүүс тэсвэр хатуужилтай, цэвэр агаарт тогтмол байвал гайхамшгийг үзэх болно. Нар, бороог үл хайхран гадаа л цэнгэж явбаас зохилтой.

Хамгийн гол нь тэд аливаад итгэл алдардаггүй. Ингэх нь өөрт нь хортой, тэр ч байтугай аюултай. Ичимтгий хэдий ч нэр алдарт дуртай. Зожигдуу санагдах боловч сэтгэлийнхээ гүнд хүмүүсээр хүндлүүлж, бишрүүлж байхыг мөрөөдөж явдаг. Жил ирэх тутам залуужиж, бусад эрчүүдээс хожуу дурлаж, гол төлөв тушаал дэвшиж, амьдралын баталгаатай болсон хойноо гэрлэцгээдэг.

Хүнтэй сууж амьдрал зохиосон мөртлөө эцэг, эхтэйгээ хамт амьдарсан хэвээр байдаг. Тиймээс эл ордын хүнтэй амьдралаа холбохоор шийдсэн залуу бүсгүй юуны түрүүнд төрөл төрөгсдөд, ялангуяа ээжийнх нь сэтгэлд нийцэхийг хичээх хэрэгтэй. Харин гэрлэснийхээ дараа заавал өөрийн гэсэн байр сууцтай болж, шинэ төрөл төрөгсдөөсөө бага зэрэг хол байхыг бодсон нь дээр. Эс тэгвээс хол ойрын хамаатан садан, элдэв ах, эгч нар нь салахгүй гэж мэд.

Эрэгтэй бол:

Тэд ихэвчлэн нийгмийн дээд давхаргад хамрагддаг. Эхний үед гял цал буусан хүмүүсийн хүрээнд орох ямар ч найдлагагүй санагдаж болох ч эцсийн бүлэгт тэд хүссэндээ хүрсэн байдаг. Гадаад төрхийг нь тодорхойлж хэлэхэд амаргүй. Гартаа дүйтэй, жигд, тайвшруулсан хоолойнх нь өнгөөр гэм хоргүй, эелдэг хүн гэж бодогдохоор. Гэвч үүнд нь хууртах хэрэггүй.

Эл ордын эрчүүд дотроо чулуу шиг хатуу хүмүүс. Оргил өөд цуцалтгүй авирч мацна. Өөрөөсөө түрүүлж оргилд гарсан хүнийг гүнээ хүндэтгэж, бүх талаар тэднийг дууриахыг эрмэлзэнэ. Эрх мэдэл, амжилт, зан заншил, уламжлал, ёс зүйг хүндэтгэдэг бөгөөд зарим нь нэлээд дэврүүн сэтгэлтэй, сайхан шүлэг бичдэг хүмүүс байдаг. Хичнээн тансаг найруулгатай, яруу дүрслэл арвинтай байлаа ч шүлгийн үндэс нь оновчтой хэвээрээ л байдаг. Өвөг дээдэс, ахас, ихсээ их хүндэлдэг.

Энэ ордын эрчүүд мэдлэг боловсролтой, амьдралын ухаантай эмэгтэйчүүдтэй амьдралаа холбохыг хичээдэг. Сэтгэл санаагаа үгээр илэрхийлэх дургүй, чадахгүй байх нь олонтаа. Энэ тал дээр тэднийг хүмүүжүүлэх хэрэгтэй. Тэд, амин зуулгаа залгуулаад, эхнэрээрээ ажил хийлгэхгүй, хүүхдүүддээ боловсрол олгож чадаж байвал л болоо шүү дээ, өөр юу хэрэгтэй юм бэ гэж бодно.

Хэрэв эхнэрийнх нь зүгээс “Хайртай, дуртай гэсэн халуун дулаан үг хэлэхгүй хүн юмаа” хэмээн гомдолловол “Надад хүү төрүүлж өгөхөд чинь чамд хайртайгаа хэлсэн биз дээ, тэр тэгээд багадна гэж үү?” гэж гайхсан байртай хэлэх вий. Иймд тэдэнтэй гэрлэсэн эмэгтэйчүүд нөхрийнхөө үнэнч чанарыг нь үнэлж, амьдралын хүнд хэцүү давалгаанаас хамгаалж байх бат цайз гэдгийг үргэлж санаж явах хэрэгтэй.

Ажил албан дээрээ тэд төрөлхийн дарга хүмүүс. Удирдлагад нь байгаа хүмүүсийн хувьд төрсөн эцэг нь л гэсэн үг. Учир нь тэд хатуу ширүүн мөртлөө шударга, хүн бүрээс үүрэг хариуцлагаа яв цав биелүүлэхийг л шаардана. Тушаал шийдвэр гаргахдаа ч дуугаа өндөрсгөх нь ховор. Хэн нэгний бүдүүлэг алдаа, ажлын эндэгдэлд хааяа хилэн нь бадарвал зандарч, хашгирч гардаг ч ихэнх тохиолдолд төлөв тайван ярина.

Гаднаас ирж уулзаж буй хүмүүс түүний албархуу, хөндий байдлаас эхэндээ цэрвэдэг. Гэвч ажилтан нь түүнийг ямар сайхан сэтгэлтэйг мэддэг учраас гаднын хүнд даргыгаа муулуулахгүй. Албан хаагч бол дээд зэргийн үнэнч шударга ажилтан байдаг. Амьдралынхаа зорилгыг эрт тодорхойлж аажуу боловч түүндээ хүрэхийн төлөө цөхрөлтгүй зүтгэдэг. Ажлаа цөөн солино.

Алдар нэр, бодит эрх мэдэл олж авахыг хичээнэ. Тэдний дотроос авьяаслаг эрдэм шинжилгээний ажилтан, инженер, архитектор, алт мөнгөний дархан, менежерүүд гардаг. Зарим нь чөлөөт цагаараа уран зураг, уран баримал сонирхоно. Жимс ногоо тарьж, сайн дурын уран сайханд явж, жүжигт тоглоно.

Хэрэв эмэгтэй бол:

Эмэгтэй матарууд эрчүүдтэйгээ адил аливаа зүйлийн оргилд хүрэхийг зорьдог. Тавьсан зорилгодоо хүрэхэд, жишээ нь, байр байдлаа бэхжүүлэх, эрх мэдэл олж авах, даргынхаа эхнэр болох гэх зэрэгт юу ч саад болж чадахгүй. Эрчүүдийн амьдралын гол зорилго нь хүндэтгэл, нэр хүнд, бат бэх байр суурь олж авахад байдаг бол эмэгтэйчүүд нь энэ бүгдийг нөхрөөрөө дамжуулж олж авдаг.

Хүүхнүүдийн сэтгэл санаа нь хурдан өөрчлөгдөж, сэтгэлээр унаж, гутарч, гуних нь амархан. Өөрийг нь дутуу үнэлж, эсвэл тоохгүй байгаа мэт санагдвал хэдэн долоо хоног, сараар ч сэтгэлээр унаж магадгүй. Иймд тэдний сонирхдог зүйлсийг нь үл тоомсорлон, шоолж, тохуурхаж тун болохгүй. Харин үе үе магтаж, сайшааж байвал сайн. Олонх нь сэтгэл татам, сайхан царай зүстэй байдаг. 80 насалчхаад ч толиотой сайхан харагдана. Эхнэр тань энэ ордынх бол та хадмуудаа үл тоомсорлож хэрхэвч болохгүй.

Тэд өөрийн эцэг, эхэд оюун санааны болон эд материалын дэмжлэг үзүүлдэг цорын ганц хүн байх нь цөөнгүй. Шаардлага гарвал, хөгшин эцэг, эхдээ туслахыг нөхрөөсөө ч шаардана. Тэд хүүхдүүддээ хатуу чанга боловч шударга ханддаг. Эдэлж хэрэглэх, идэх уух зүйлийг хамгийн чанартайгаас нь авч өгөх боловч арвич хямгач байхыг ямагт шаарддаг. Хүүхдүүдээ үнсэж үнгэж, эрхлүүлэх нь ховор ч тэдэндээ үнэнч, бусдаас их өмөөрнө.

Хүүхэд ахуй цагтаа:

Энэ ордын хүүхэд багаасаа л хэвлүүн зан, ухаан гаргаж эцэг эхээ мадлах нь цөөнгүй. Эл ордод төрсөн хүүхдүүд эрэгтэй, эмэгтэй ялгалгүй бүр багаасаа сэтгэлийн тэнхээтэй, өмнөө тавьсан зорилготойгоороо бусад хүүхдүүдээс ялгардаг. Ийм хүүхэд элдэв ааш гаргаж, төмсний нухашаа ширээний бүтээлгэн дээр нялаад суухгүй.

Идэх дургүй байгаа бол яаж ч албадаад нэмэргүй. Тэд жилээс жилд улам нямбай, хянуур болж, тоглоом, ном зэрэг өөрийн хэрэглэдэг зүйлсийг нэг газар өрдөг болно. Гагцхүү түүнийг нь л мартуулахгүй байх хэрэгтэй. Гэрсэг, гэрийхэндээ хайртай, үеийнхэн нь гадаа бөмбөг элдэж явахад гэртээ л байж байх жишээтэй.

Сургуульд суралцах нь тэдэнд тийм ч төвөгтэй биш. Хичээл, номонд дур сонирхолтой. Гэрийн даалгавраа маш нямбай, цэгцтэй хийнэ. Гэртээ ирмэгц хоолоо идчихээд л хичээлээ бариад суучихна. Бүгдийг хийж дуустал элдэв зүйлд анхаарлаа сарниулах ч үгүй. Тоглох үедээ голдуу томчуудыг дуурайна. Охид нь ээжийнхээ дээл хувцасыг өмсөж ээж, охин болж тоглоно. Харин хөвгүүд нь эмч, багш, дарга болж аавыгаа дуурайна. Зураг зурж, хөгжим сонсоно. Дэмий гиюүрч цаг нөгцөөхгүй, ямар нэг ашигтай, өөрт хэрэгтэй л зүйл хийнэ. Тэднийг албадаж нар салхинд явуулах нь тун амаргүй.

Өсвөр насандаа их ичимтгий. Хөвгүүд нь “охид бүгдээрээ уяхан сэтгэлтэй ч тэнэг амьтад” гэж байхад, охид нь “хөвгүүд бүгдээрээ дүлий годил мануухайнууд” гэх жишээтэй. Цагаа болоход тэд хэн нь ч хэнээсээ дутахгүй. Өсвөр насандаа их эмзэг байх тул энэ үед нь болгоомжтой, эвий нь олж харилцах хэрэгтэй. Эс тэгвээс үеийнхээ охид, хөвгүүдтэй уулзаж учрахаас бүр мөсөн үргээчхэж болох талтай.