Гуч гарсан бүсгүйн 16-тынх шиг эрхтэн

Мандах хар нялхаасаа номын амтанд шимтсэн хэдий ч номтой холбоотой нэгэн таагүй дурсамжнаасаа болоод номын хуудас сөхөхөөс зүрх үхдэг болжээ. Номын хуудас дэлгэгдэх бүрд санаанд нь тодрон ургадаг тэр нэгэн ичмээр дурсамжийг ухаан бодлоосоо арчин хаях юмсан гэж хичнээн бодовч залуу хангал цагийн нь ирлэсэн чинжаал шиг хурц тод ой санамжинд бат нот хадагдсан бололтой огт мартагддаггүй юмсанж. Энэхүү өгүүллэгийн маань баатар Мандах бол 1960-70 оны үеийн соц нийгмийн шинэ залуу үеийн нэг бүтээгдэхүүн болох хүн юм. Мэдээж түүний тухай олныг өгүүлж болох боловч энэхүү өгүүллэг эхлэхэд дурдсан номтой холбоотой таагүй дурсамжийг нь хөөж сонирхвол та бүхэнд таалагдах болов уу.

Өөрөөр хэлбэл Мандах хэмээх жирийн л нэг залуугийн амьдралаас зөвхөн ганц тохиолдолыг нь сугалан авч үзүүлэхийг хичээе. Номтой холбоотой таагүй дурсамжтайгаа учрах үед тэрбээр дөнгөж наймдугаар анги төгсөөд 17 нас л хүрч байжээ. Эцэг эхдээ бол урьдын адил жаахан хүүхэд хэвээрээ, бусад хүмүүст ч гэсэн нусгай жаалхүү хэвээрээ байсан боловч тэр өөрийгөө эрийн цээнд хүрсэн, иргэний паспорт гардсан учраас эхнэр хүүхэд авч өрх толгойлсон ч бусдаас дутахгүй хэмээн цээж өргөж толгойгоо занхагнуулдаг ид хөөрхөн насан дээрээ явсан гэнэн томоогүй хөвгүүн байв.

Тиймээс тухайн үедээ л эр эмийн явдлыг уран зохиолын хэлээр гайхамшигтай нууцлаг хөрвүүлсэн Ренчин баавайн орчуулга “Мянга нэгэн шөнийн үлгэр” хэмээх Арабын эротик дүрслэл ихтэй үлгэрүүдийг шимтэн уншиж, салтаан доорх самрын хушганы боргоцой шиг зүйл нь хэрхэн хөвчрөн зангирч хатууран чангараад өмдөө түлхэн босч ирэхийг таашаан хардаг байлаа. Үе тэнгийнхээ хөвгүүдтэй нийлж дарвин цэргээс ирсэн ах нар аль эрт хонь малын бэлчээрт тэнгэр харуулж од тоолуулаад хүүхэн болгочихсон хөдөөний сул хормойтой охидыг эргүүлж тойруулан дэгээдэж унагаад дээр нь гарч өмдөө шувтлан эр хүн эмийн дээр гарахаараа юу хийдэгийг бас ч гэж үзээд амталчихсан байсаныг ч дурдах нь зүйтэй.

Гэхдээ тэрхүү тохиолдол нь гарын таван хуруунд ч багадахаар цөөхөн учраас эротик дүрслэлтэй ном уншихаараа л эд эсүүд нь асар хурдан хөдөлгөөнд орж, хамаг цус нь тархи руугаа огшин очих шиг болоод байж ядсандаа номоо эвхэж тавьчихаад гадагшаа гарч ойр саахалтын айлуудад бутны араар хөтлөөд орчихмоор үе тэнгийн охин байна уу үгүй юу хэмээн хардаг байлаа. Тэр жилийн зун сумын дарга үнээ мал саадаг айлуудыг бүгдийг нь нэг дор бөөгнүүлэн буулгаж, гүрэн дамнан нүүж яваа омог аймгийн байдалд орулсан байна. Сүү сааль базаадаг айлуудыг ийнхүү нэг дор бөөгнүүлсэн нь их учиртай байсаныг Мандах хэзээ хойно л мэдсэн аж.

Тэр жилийн зун аймаг байгуулагдсаны тэгш их ойн баяр болох гэж байсан учраас цагаан идээ боловсруулал-таараа аймагтаа тэргүүлдэг тэдний суманд маш хариуцлагатай үүрэг ноогдоод байжээ. Амттай, цэвэр бас хүртээмжтэй цагаан идээ бэлтгэж аймгийнхаа ойд бэлэг болгон барих үүрэг даалгавар дээрээс өгсөнтэй холбоотой сум нэгдлийн дарга нь ийнхүү айлуудыг нэг дор буулгасан байв. Энэ явдлын ачаар Мандахын хувьд хөл газарт хүрэхгүй болтол баярлан догдолмоор нэг үйл явдал тохиосон байна. Айлуудыг ийнхүү нэг доор бөөгнүүлсэнтэй холбогдуулан соёл хүмүүжлийн ажлыг хүртэл дээд зэргээр зохицуулж, номын санг хүртэл нүүлгэн авчирсан байлаа. Номын сангийн эрхлэгч Жүрмаа хэмээх хатсан үдээр шиг туранхай бор хүүхэн их таван ханат гэртэй залран ирж айлуудын яг голд нь гэрээ барьсан бөгөөд үүдэн дээрээ “Цагаан идээний заводын номын сан” гэсэн бичгийг улаан давуун дээр цагаанаар бичсэн нь тодоос тодхон харагдаж байжээ.

Мөн долоо хоногт хоёр удаа сумаас вагончиг чирсэн трактор ирж кино гаргадаг болсон бөгөөд түүнээс илүү байнга унших номтой болсон нь Мандахын сэтгэлийг үлэмж хөдөлгөж байлаа. Өмнө нь цаг нөхцөөж уншчихмаар ном хайн айлаас айлд орж гал ноцоодог зузаан зузаан номуудаас нь гуйланчлан явдаг байсан бол одоо тэгж ширэн нүүрлэх шаардлагагүй болжээ. Сүүн заводын номын сангаар хамгийн анх үйлчлүүлсэн хүн нь Мандах байлаа. Тэрбээр яг л олон хоног хоол ундгүй тайгад тэнэж яваад айлд орж ирсэн хүн эрэгнэг дээр тавьсан идэж уух юм руу шүлсээ гоожуулан харж байгаа аятай их таван ханатын хоймроор тэвхийтэл хураасан номнуудыг шимтэн харж шүлсээ гүдхийтэл залгиснаа ханцуйгаа шамлан дайраад оржээ.

Тэрбээр эхний удаа карт нээлгэн арван ном авахад Жүрмаа хүүхэн их л гайхан харж “Чамд энэ олон номыг нэгэн зэрэг авах хэрэг байгаа юм уу. Битгий хар хир болгоод хавтасыг нь урчихаарай. Ганц хүн энэ зунжингаа уншиж барахгүй их ном авлаа шүү чи” хэмээн уцаарлангуй өгчээ. Тахийсан өндөр атлаа үдээр шиг туранхай Жүрмаа хүүхэн бол гуч гартлаа нөхөр сүүдэрт гарч үзээгүй яваа нэгэн бөгөөд ааш гэж адсага учраас эрчүүд түүнд ойртдоггүй, тэгээд ч өөдтэй өнгө зүсгүй атлаа өөрийгөө дээгүүр зиндааны хүүхэн хэмээн сэтгэж явдаг биеэ тоосон нэгэн байлаа. Харин албаны юманд гар дүрнэ гэж байхгүй. Ганц ном ч дутаалгүй ажиллаж чаддаг учраас л сумын номын сангийн эрхлэгчийн суудал дээр бараг арваад жил лаглайж суугаа нэгэн байв.

Хүмүүс түүний талаар “Гуч хүрсэн ч гэсэн нэг ч эр хүнтэй унтаагүй онгон дагшин хэвээрээ яваа юм гэнэ лээ” хэмээн жиг жуг хийх нь цөөнгүй. Ийм л нэг хачин хүүхэн хөдөөний сүүн завод дээр явуулын номын сангаа нээсэн өдрийнхөө билэг дэмбэрэлийг бодож, Мандахад арван ном тэврүүлээд гэр лүү нь явуулжээ. Хөдөөний хүмүүсийн ажил ямар барагдах биш ялангуяа Мандах шиг залуу хөвгүүд бол өглөөнөөс эхлээд үдшийн бүрий тасартал хар бор, хүнд хөнгөн янз бүрийн ажилд дайчлагдах бөлгөө. Тэгвэл Мандах энэ их ажлын хажуугаар малын бэлчээрт хүртэл толгой өөд татахгүй уншсаар долоо хоногийн дараа гэхэд нөгөө арван номоо бүгдийг нь уншиж дуусгачихаад буцааж өгөхөөр ирсэн байна. Худлаа хэлэх хүнд амьдралдаа анх удаа ийм олон номыг тийм хурдан уншаад ирсэн хүн харсан Жүрмаа хүүхэн итгэж ядан гайхаж “Чи энэ олон номыг ийм хурдан уншиж дуусгалаа гэж үү худлаа байлгүй дээ” хэмээн үнэн голоосоо асуугаад толгой сэгсэрсэн аж.

Үүнд шар нь хөдөлсөн Мандах “Тэгвэл би одоо хорин ширхэг ном аваад тав хоногийн дотор бүгдийг нь уншиж дуусгачихаад ирж утгыг нь ярьж өгье” хэмээн зүтгэсэн боловч хахир хатуу Жүрмаа түүнд ахиад ердөө долоон ширхэг л ном өгч явуулжээ. Түүнээс хойш бүтэн сарын хугацаа өнгөрөхөд Мандах сүүн завод дахь явуулын номын сангаас 80 орчим ном авч уншсан байлаа. Ер нь уг номын сангаар түүнээс өөр үйлчлүүлсэн хүн үзээд өгье ч гэсэн байсангүй. Саалийн хооронд саваа тэврэн эргэлдэх авгай хүүхнүүдэд ном уншаад суух хаанаасаа ч зав олдох вэ дээ. Бүтэн өдөржин аадар бороо шаагин цутгасаар оройхон нь тэнгэр цэлмэж наран гийсэн нэгэн орой Мандах үеийнхээ хэдэн хөвгүүнтэй цуг нууцаар шимийн архи худалдан авч бутан дунд завилж суугаад хүртэж гарчээ.

Шилжилтийн насны хөвгүүдийн сониуч зангаар амьхандаа насанд хүрсэн томчуудыг дуурайн эр хүн болсоноо мэдрэх гэсэн хэрэг л дээ. Тэрбээр өдөр нь явуулын номын сангаар орж хорхойссон номоо авч чадсан бол ингэж архи уугаад сууж байхгүй байв. Гэвч түүнийг уншиж дуусгасан таван номоо аваачиж өгөөд ахиад ном авах гэхэд нь Жүрмаа хүүхэн “Дараа ирж ав. Би одоо нэг айлд очих яаралтай ажил гараад байна. Өнөөдөр унших номгүй боож үхчих гээд байгаа юм бол орой зав гарахаар ирж ав” хэмээн шилбэлзээд хаалгаа тас түгжээд гарч одсон юмсанжээ. Цаг зав л гарвал ном шагайж байсан Мандахын энэ өдрийн төлөвлөгөө ийнхүү бүтэлгүйтмэгц үеийнхэнтэйгээ уулзан цаг нөхцөөхөөр шийдсэн бөгөөд гэнэт дарвиж хөөрмөөр санагдан шимийн архи ууж суугаа нь тэр.

Тэрбээр оройн бүрэнхий тасарч байх үед нэлээд согтуу /анх удаа архи уусан учраас бараг мал болчихсон явсан гэхэд ч хилсдэхгүй байх/ хөл дээрээ гуйвж дайвсаар гэр лүүгээ харьж явтал гэнэт явуулын номын сангаар орж маргааш унших номоо аваад харих юм шүү гэсэн бодол толгойд нь төржээ. Ингээд сүүн заводын голд байрлах номын сангийн өргөөний үүдээр алхан орвол Жүрмаа бүсгүй галынхаа урд цомцойчихсон будаатай цай буцалгаад сууж байжээ. Уусан архиндаа нэлээд хөлчүүрхсэн Мандахын үг яриа нь олширсон байв. Тэрбээр уншъя гэсэн номоо дуугүй л картан дээрээ тэмдэглүүлээд аваад гарах ёстой байтал хоймор нь завилж суучихаад Ги Де Мопассаны “Хонгор найз” номыг гартаа барьж байгаад доторхи утга агуулгыг нь ярьж эхэлсэн байна.

Ялангуяа уг зохиолын гол баатар Дюрүа гүнгийн эхнэртэй нууцаар амрагладаг хэсгийг нэлээд нуршуу ярьсанаа “Та ер нь амьдралд ийм явдал байх ёстой гэж боддог уу. Юу гэж боддог вэ” хэмээн уран зохиолын хичээл зааж байгаа багш сурагчаасаа асууж байгаа юм шиг л асууж орхисон аж. Жүрмаа ид хөөрхөн болчихсон Мандахын яриаг жуумалзан сонсч сууснаа “За хонгор найз минь гал дээрх цайнаас амсчихаад гэртээ харьж амар даа” гэхэд мань эр цочих шиг болсоноо “Би ч арай Дюрүа шиг завхай амьтан болохгүй ээ” гэж түс тас хэлсэн аж. Гэтэл Жүрмаа хүүхэн гал дээр даргилах хийцтэй шаргал цайнаас аягалж өгөх зуураа “Чи чөтгөрөөс айдаг уу?” гэж асуусан байна.

Мандах шууд л толгой сэгсрэхэд номын санч хүүхэн “Тэгвэл чи өнөө шөнө эгчдээ хань болж хамт хоноод өгөөч. Эгч нь энэ гэрт ганцаараа хонохоос айгаад байдаг юм. Шөнө дунд болохоор л номын хуудас өөрөө аяндаа эргээд нэг хүн санаа алдаад байх юм” гэж хэлсэн байна. Архи уусан бас дээр нь үл үзэгдэх чөтгөрийг үзье гэж шохоорхсон Мандах ч уг саналыг уухайн тас зөвшөөрч орхижээ.

Өөрийг нь өвөртөө оруулах гэсэн эгчмэд бүсгүй зальжин арга сэдэж чөтгөрийн тухай худлаа түүх зохиосоныг өчүүхэн төдий ч гадарласангүй. Нэг л их чөтгөрөөс айдаггүй зоригтой амьтан зохиолын номон дээрээс уншсан адал сонин үйл явдалтай учрахаар догдлон хөөрч малгайгаа авч тавьчихаад гэрийн хойморт дээл хувцастайгаа сунаад өгсөн байна. Уусан архиндаа нам цохиулан унтаад өгсөн Мандах шөнө дундын алдад хэн нэг хүн өөрийн нь бүсийг тайлж байгааг мэдмэгцээ гэнэт огло үсрэн босохыг завджээ. Тэрбээр хаана унтаж байгаагаа ч ор тас мартсан байлаа. Энэ үед түүний бүсийг тайлж байсан хүүхэн “Чөтгөрөөс айдаггүй эр хүн чинь хэзээ ингэж нам унтаж байлаа” гэж шивнэхэд л сая явуулын номын сангийн гэрт орой орж ирсэнээ санасан байна.

Харин номын санч Жүрмаа хүүхэн яагаад түүний дээл хувцасыг ингэтлээ шулуухан тайлж амьсгаа нь өндөрсөн чихийг нь халуу оргиулан шивнээд байгааг нэг л сайн ойлгосонгүй. Чөтгөрөөс айсандаа ийм зан гаргана гэж баймааргүй юм. Гэтэл Жүрмаа хүүхэн чухам яах гээд байгаа нь тун удалгүй тодорхой болох нь тэр. Түүний амьсгаа нь уулын эгц өөдөө хар хурдаараа гүйсэн хүн шиг л давхцжээ. Мөн тэрбээр биен дээрээ юу ч өмсөөгүй шав шалдан байгаа нь битүүлсэн өрхний завсараар шурган орсон сарны бүдэг гэрэлд бүүр түүрхэн мэдрэгдэж байв. Жүрмаа хүүхэн аргагүй л эгчмэд хүүхний нүүрэмгий зан гаргаж Мандахыг яг л усанд оруулах гэж байгаа хүүхэд аятай хэдхэн хормын дотор нүцгэлж орхимогцоо өөрийнхөө дээр татан гаргажээ. Энэ үед учрыг нэгэнт ухаарсан Мандахын толгойд “Жүрмаа гуч хүртэлээ хэнтэй ч ойртож хавьтаагүй онгон хэвээрээ яваа” гэсэн золбин үг харван орж ирсэн агаад бэлэг эрхтэн нь тэр даруй хөвчрөн босоод иржээ. Үнэхээр ч Жүрмаа гуч хүртлээ эр хүнтэй энгэр зөрүүлж үзээгүй бөгөөд эр эмийн явдлын тухайд өөрийнхөө тоолж дансалдаг хэдэн номон дээрээс уншсанаас илүү гараагүй нэгэн байв.

Иймээс чармай шалдан Мандахыг дээрээ өргөж гаргамагцаа цаашаа яахыг үл мэдэн анх удаа эр хүнтэй учир ч буй охин аятай хүлээн хэвтэхэд зүрх нь амаараа гарах нь холгүй цээжээ дэлдэж байгаа нь мэдрэгдэж байлаа. Мандах харин ч өмнө нь үе тэнгийнхээ ганц хоёр охины умдагийг норгож үзсэн учраас эгчмэд хүүхнээр юу хийхээ заалгасангүй. Тэрбээр мод шиг хатуурч боссон эрхтэнээ номын санч хүүхний умдаг руу сурамгай нь аргагүй бүлэн оруулахад цаадах нь дуу алдан ёолсоноо урдаас нь тас тэврээд авчээ. Тас тэврэлдсэн хэвээр хориод минут займран хөдлөхөд Жүрмаа хүүхэн юу болов гэмээр өгзөгөө хурдан хурдан хайвагнуулсанаа “Аа” хэмээн ойр хавийн хүмүүс сонстол орилоод гэнэт хоёр гараа алдлан тэрийж хамаг биеэ чичрүүлэн салгануулсаар нам дуугүй унаад өгчээ.

Арга ч үгүй юм. Гуч гаруй наслахдаа эр хүнтэй унтаж үзээгүй онгон хальсаа бүрэн бүтнээр нь хадгалж явсан учир гэнэт дур тавихын бах тавыг мэдрэн бараг л ухаан алдах дөхжээ. Мандах харин хүүхний зүрх нь зогсоод нам болчихов уу гэж айсан гэдэг. Тэр явдлаас хойш сүүн завод таран тартал Мандах ахиж явуулын номын сангаар орсонгүй. Бүр номын хуудас ч сөхөж харсангүй. Зунжингаа Жүрмаа хүүхний царайг харалгүй зугтааж явсаар намар болгоод зүтгэсээр байгаад цэрэгт мордож санаагаа амраасан юмсанжээ