Казак эрийн гайхамшиг…

Энэ явдал нэлээд хэдэн жилийн өмнө болсон гэдэг. Манай нэг найз маань Баян-Өлгий аймагт гурван жил цэргийн алба хааж байхдаа эл явдлыг нүдээр харж мэдсэн бөлгөө. Тэдний ангид цөөхөн монгол цэрэг байдгийн ихэнх нь баруун аймгийнх.

Эхэндээ хэл мэдэхгүй, зан зангаа авалцаагүй тал бүрээс нийлсэн болохоор тийм ч таатай байсангүй. Гэвч эрчүүд болсон хойно нэг мэдэхэд л танилцаж дотносон сайн найз нөхөд бололцжээ. Манай застав хилийн ойролцоо аймгийн төвөөс зайдуу болохоор ганц нэг цэргийн даргын авгай, гал тогооны хэдэн бүдүүн хүүхнийг эс тооцвол эмэгтэй хүний бараа үнэхээр ховор.

Би очсон даруйдаа Жекей гэдэг нуруулаг, том алаг нүдтэй, буржгар үстэй ер нь сүрхий царайлаг казах залуутай сайн найз бололцож, овоо ч ойлголцдог боллоо. Бид хоёр бусдыг бодвол их л сүрхий дотно, байнга хамт явдаг байсан болохоор зарим нь биднийг “гомо” ч хэмээдэг байлаа. Үнэндээ бид хоёрын дунд зөвхөн л сайн найз нөхдийн холбоо байсан хэрэг.

Хааяахан гарах амралтын цагаар хэд хэдээрээ бөөгнөрөн суугаад элдвийг ярьж гарна. Ярианы сэдэв маань нэг л мэдэхэд охид хүүхэн рүү орчихсон байна. Эрчүүд л болсон хойно юу эс ярих вэ. Ид жагсч яваа насандаа эмэгтэй хүний бараа харж, бие сэтгэл, хайр энхрийллийг мэдрэхгүй явна гэдэг өдгөө цагт бол тийм ч амаргүй гэдэг нь мэдээж хэнд ч атугай ойлгомжтой.

Жекейгийн гэр аймгийн төвд байдаг болохоор үе үе чөлөө аваад алга болж орхино. Гурав хоногийн дараа бөөн сонинтой гэсээр хоол хүнс, ааруул өрөм болсоор орж ирнэ. Сэргэлэн энэ эрийг сайн таних нэг нь хүүхний тэнгэртэй хэмээдэг нь ортой үг байлаа. Жаахан хүүхэмсэг занг нь эс тооцвол тэрбээр хэн ч харсан үнэхээр дурламаар сайхан эр.

Жекейг чөлөөгөөр гараад ирсэн өдөр цэргүүд манай тасагт цугларч түүний яриаг амтархан сонсоно. Үнэхээр тэр гурав хоногт аль хэдийнэ хэд хэдэн хүүхнийг “үзчихсэн” ирнэ. Тэгээд л нөгөө явалдсан хүүхнүүдийнхээ тэр нь тийм, энэ нь ийм гээд ёстой л өнгөтөөр ярьж гарна. Тэр үед түүний яриаг сонсч суусан цэргүүдийн тэвчээргүй нэг нь өмдөндөө тавьсан байх нь олонтаа.

Нэг удаа Жекей амласан ёсоор намайг дагуулан гурав хоногийн чөлөө авч аймгийн төв рүү явав. Бид ч тэдний гэрт ирж цай унд бололцон, усанд орж сайхан амраад оройхон тэр намайг дагуулан гарлаа. Учир нь өнөөх өнгөтөөр ярьж, цэргүүдийг өмдөнд нь тавиулдаг ажлаа үзүүлж бас зааж өгөхөөр явж буй нь тэр.

Бид хоёр явсаар аймгийн төвдөө л хамгийн дажгүй гэгддэг “Венера” хэмээх бааранд орж булангийн суудалд тухлан шар айраг, зуун грамм захиалав. Удсан ч үгүй хэдэн хүүхэн шаагилдан орж ирээд дуу чимээ бололцон сууцгаав. Нэг л газрын хамт олон бололтой тэдгээр хүүхнүүд ямар нэгэн баяр тэмдэглэсэн бололтой нэлээд халжээ. Жекей ч намайг нударч:

-За дуртай хүүхнээ сонго гэх нь эгээтэй л дэлгүүрээс бараа сонгохтой адилхан санагдаж би өөдөөс нь гайхан харвал тэрбээр нүдээ ирмэн:
-Зүгээр ээ, санаа зоволтгүй, би яаж ийгээд өвөрт чинь хийчихэж дөнгөнө гэв.

Уусан жаал архиндаа би ч зориг орж ширээний буланд биеэ барьсхийн цомцойн суух урт хар үстэй даруухан байрын хүүхнийг заалаа. Удсан ч үгүй хөгжим хангинан хүмүүс бүжиглэж эхлэв. Жекей намайг дагуулан босч нөгөө хэдэн хүүхний ширээг зүглэв. Биднийг очиход тэд их л гайхсан бололтой харж байсан боловч цаанаа өдсөн маягтай жуумалзан инээлдэцгээнэ. Жекей ч тэднийг урьж, босохгүй нэгнийг нь татаж босгоод:

-Алив хүүхнүүд ээ, бүжиглэцгээе. Уйтгарлаж суугаад яах юм хэмээн хошигнон өөрөө дунд нь орон бүжиглэж эхлэв. Би түүнийг ийм сайхан бүжиглэдэг гэж санаагүй байсан болохоор өөрөө ч гайхан харсаар байлаа. Хөгжмийн дуу улам чангарч хүүхнүүд ч нэлээд халж байгаа бололтой зэрэгцэн дуу нь чангарч сэтгэл нь хөөрч байлаа. Удалгүй бид хоёр тэдний ширээнд шилжин сууж, танилцсаны баяр болон үргэлжлэв.

Жекейг харвал тэрбээр хэд хэдэн хүүхэнтэй тэврэлдэн, заримыг нь үнсэн аль хэдийнэ ажлаа эхэлсэн байв. Би ч дутсангүй нөгөө онцолсон хүүхнийхээ хажууд сууж аажмаар гараа явуулан тэврэн авлаа. Тэрбээр нэг их дургүйцсэн шинжгүй өөдөөс таатай гэгч нь инээмсэглэн талимааран харах нь намайг яавал яа гэх шиг санагдав.

Айгуль гэж ёстой л нэрэндээ таарсан дугариг хар нүдтэй, цэвэрхэн бүсгүй. Түүний бумбайсан уруул хацар шүргэхүйд хамаг цус минь хөөрч, бие минь хөвчрөн би өөрийн эрхгүй түүний уруулыг шимэн үнслээ. Жекей ч намайг харсан бололтой эрхий хуруугаа гозойлгон дохиж харагдана. Цаг их орой болж хүмүүс тарцгааж эхлэв. Бид ч баарнаас гарцгаалаа. Хүүхнүүд ч гэр гэрийн зүг зүглэцгээв.
Би Айгуль, Жекей бас хоёр ч хүүхэн үлдэв. Бид хэлэлцэж нэг өрөөнд, Жекей нөгөө хоёр хүүхэнтэйгээ нэг өрөөнд орлоо. Айгуль тэр сайхан царайтай шигээ орон дотроо гайхалтай бүсгүй. Ханаж цадахыг ч мэддэггүй нэгэн ажгуу. Хагссан биеийнхээ цангааг бүрэн тайлахсан гэсэн хүсэл минь оргиловч энэхүү сайхан ажлыг хийгээгүй удсан болохоор би түрүүлээд тавьж орхив. Би хэд хэдэн удаа угсруулаад л цуцаж орхилоо.

Харин зэргэлдээ өрөөнөөс нөгөө хоёр хүүхний дуу хадан Жекей ч тэднийг ээлжлэн балбах нь сонсогдоно. Үнэндээ би түүнд атаархаж байлаа. Айгуль ч тэссэнгүй бололтой намайг ноолон өнөөх муу борыг минь тасдах шахан аашлавч даанч их ажилласан зэвсэг маань босохыг хүссэнгүй. Тэрбээр дугариг хар нүдээрээ над руу ширтэн нэг л зүйлийг гуйгаад байгааг нь мэдрэх надад хэчнээн хэцүү байсан гэж санана. Ядарч алжаасан би нэг мэдэхэд нам унтчихжээ. Нэг сэрсэн чинь Айгуль алга. Гайхан харвал хувцас нь байж байлаа. Нүцгэн хаашаа алга болчихдог юм бол хэмээн бодосхийн орны толгой дээрх халадыг нөмрөн бостол зэргэлдээх өрөөнөөс Айгулийн дуу сонсогдлоо.

Би ч чихэндээ үл итгэн байхуйд хөл минь аяндаа нөгөө өрөөнд яваад орчих нь тэр. Үхтлээ балбуулж ядарч туйлдсан нөгөө хоёр хүүхэн амьгүй мэт шалаар нэг тарайжээ. Жекей Айгулийг дөрвөн хөллүүлэн хойноос нь хотолзтол цохиж байх авай. Үнэндээ надад хэлэх үг олдсонгүй. Хэдий Айгульд гомдох сэтгэл төрөвч түүний ийн тачаадан Жекейгийн дор хотолзох нь миний буруу мэт санагдав. Би л түүнийг хангаж чадаагүй болоод л түүнийг ийнхүү өрөө дамжихад хүргэсэн байлаа. Жекей ч ажлаа дуусаад эргэн харж, огтхон ч ядарсан шинжгүй инээмсэглэхэд би түүний аварга том эрхтэнг хараад өөрийн эрхгүй дуу алдлаа. Хэдий түүнийх буусан байсан ч үнэхээр хэн ч харсан гайхмаар агуу аж.
Хүүхнүүд үүний төлөө ийн үхэлдэн гүйх нь ч аргагүй гэлтэй. Ингээд л бид хоёрын энэ удаагийн ангуучлал дуусч өдөр нь хуарандаа буцсан юм. Хэд хоног өнгөрсөн боловч Жекейгийн аварга том зэвсэг нь нүдэнд харагдаад болсонгүй. Би өдрийн хоолны дараа түүнтэй тасагтаа хэвтэж байхдаа нөгөө нүдэнд харагдаад байсан агуу зэвсгийнх нь тухай тэссэнгүй асууж орхив.

Жекей нэг их юм болсон шинжгүй “Казах ард түмэн бид эрэгтэй хүнийг гагцхүү эрхтнийх нь том жижгээр сайн мууг нь мэддэг хүмүүс шүү дээ. Манай ёсонд эрэгтэй хүүхэд төрөхөд хэдэн сарын дараа бэлэг эрхтнийх нь хөвчийг таслах ёслол үйлддэг юм. Хөвчийг нь тасалснаар тэр эрхтэн ёстой л дураараа өсч том болдог. Тэгээд ч эрэгтэй хүүхдэд дотуур өмд огт өмсгөдөггүй. Учир нь бариад нөгөө эрхтнийг нь жижиг болгочихдог гэж үздэг” гэснээр яриагаа эхлэв.

Хүүхнүүд л үгэнд халдаг гэж боддог байсан ч нэг мэдэхэд бүрээн дууг ч үл анзааран зөвхөн казах эрийн зэвсгийн гайхамшиг, эр эмийн сонин содон учралуудын тухай нар хэвийтэл ярьцгаасан байлаа. Үнэндээ таалагдсан хүүхнээ ч баярлуулж чадаагүй миний ярих гэж юу байх вэ, уйдахаа үл мэдэн шимтэн сонсч билээ.