Тэмбүү

Ерөнхий

Тэмбүү нь бэлгийн замаар дамждаг халдварт өвчин юм. Гол төлөв насанд хүрэгчид өвчилдөг. Энэ өвчин хаанаас ирсэн талаар хэд хэдэн таамаг байдаг ч Европууд Америкийг харин Америкууд Европыг буруутгах зэргээр нэг нэг рүүгээ түлхэдэг.

Өвчин үүсгэгч нь спирохетын зэвхий трепонема гэдэг бичил биет юм. Шинжилгээний үед бактериудыг өнгөнд оруулах ёстой ердийн будагч бодисууд нь энэ бактерий биеийг будаж чаддаггүй болохоор ийм нэр авчээ.

Энэ микроб нь зөвхөн бие махбодид өсч үржих чадвартай бөгөөд биеийн гадна талд болохоор хатах, температурын уналтаас зэрэг шалтгаанаас болж хурдан үхддэг байна. Иймээс тэмбүү нь зөвхөн өвчтэй хүнтэй шууд хавьталд орсон үед л халдах боломжтой.

Өөрөөр хэлбэл замбараагүй бэлгийн амьдрал нь тэмбүү тусах эрсдэлийн хүчин зүйл болдог. Үүнээс гадна тэмбүү нь жирэмсний үед эхээс хүүхдэд халдах боломжтой бөгөөд эрсдэлийн хүчин зүйл нь халдвар авсан эх нь байдаг. Ийм замаар халдвар авахыг босоо гэж нэрлэдэг.

Түүнчлэн тэмбүү нь ахуйн замаар дамжих буюу бохирдсон гар, эсвэл эд хэрэгсэлээр дамжин халдварлах боломжтой ч ийм замаар халдварлах нь ховор байдаг.

Явц

Халдвар авснаас 3-4 долоо хоногийн дараа өвчин үүсгэгч нэвтэрсэн газарт нь хөндүүргүй, нягт суурьтай тод улаан шархлаа буюу хатуу яр бий болдог. Хэсэг хугацааны дараа хатуу яр нь аньж алга болдог. Гэвч энэ нь өвчин алга болсон гэсэн үг биш төдийгүй харин ч эсрэгээр цайвар трепонем идэвхитэй үржиж эхэлсний шинж. Энэ үед зэвхий трепонема нь тунгалагийн судсуудыг ашиглан бие махбодиор тархана. Өвчтөнд бие эвгүйцэх, толгойн өвдөх, халуурах зэрэг шинж мэдрэгдэнэ.

Өвчин нь цаашид арьсан дээрх тууралт гарах, гарын алга, хөлийн ул болон салстууд дээр жижиг хэмжээтэй шархлаа үүсэх шинж тэмдгээр илэрнэ. Хэрэв өвчнийг эмчилэхгүй бол үе үе сэдэрч, тууралт нэг гарч нэг оргүй алга зэргээр хоёр жил орчим ужгирах бөгөөд хүнд өөр ямар нэг зовиур илрэхгүй байх нь ч бий.  Өвчин эхэлсэн үеэс холдох тусам түр намдаж  үе нь улам уртасна. Үүнээс болж мэддэггүй хүнд эдгэрч байгаа мэт сэтгэгдэл төрөх нь бий. Гэвч үнэн хэрэг дээрээ өвчний өдөөгч нь аль хэдийн бүх эд эрхтэнүүдэд нэвтэрч, мэдрэлийн систем, элгийг гэмтээхээр болсон байдаг.

Хэрэв өвчтөн огт эмчлүүлэхгүй, эсвэл эмчилгээг тохиолдлын чанартай хийлгэвэл өвчин даамжирч 3-4 жилийн дараа арьсны гүн давхаргыг хамарсан шархлаа биеийг нь бүрхэнэ. Аажмаар дотор эрхтэн, яс болон мэдрэлийн систем эвдэрдгээс зүрх болон судаснууд тэдгээрийн дотроос гол судас хамгийн их гэмтэнэ. Энэ үед гол судасны хана нь үрэвсэж, дээр нь кальци хуримтлагддаг. Ингэхэдд өвчүүний ард өвдөх, амьсгаадах зэрэг зовиур мэдрэгддэг. Өвчний энэ шатанд нь эмчилгээ хийвэл эмгэг үйл явцыг зогсоож болох ч гэмтсэн эрхтэнийг үйл ажиллагааг бүрэн сэргээх бараг боломжгүй байдаг.

Эхийн хэвлийд байгаа хүүхэд тэмбүүгээр өвчлөх эрсдэлтэй. Зэвхий трепонема нь өвчтэй эхийн ихэсээр нэвтрэн урагт халддаг. Дийлэнх тохиолдолд энэ нь жирэмсний сүүлийн хугацаанд буюу зургаа болон долоон сарын дундуур зулбахад хүргэдэг. Заримдаа хүүхэд амьгүй төрөх, эсвэл амьдрах чадвартай  боловч төрөлхийн тэмбүүтэй хүүхэд төрж болно. Ийм хүүхдийг бүрэн эдгээж болох ч үүний тулд тусгай мэргэжлийн эмнэлэгт нарийн үзлэг шинжилгээ, эмчилгээ шаардагддаг.

Оношлогоо

Тэмбүү туссан байж болзошгүй үед бэлгийн замын өвчний эмчид, эсвэл арьс өнгөний эмчид заавал хандах шаардлагатай. Зөвхөн мэргэжлийн эмч л өвчтэй эсэхийг оновчтой зөв оношилж, зөв эмчилгээ хийж чадна.

Тэмбүү нь янз бүрээр илэрч, адилгүй байдлаар өрнөх нь олонтаа болохоор оношлоход нь амаргүй өвчин юм. Дээр нь онц аюултай өвчин болохоор лабораторийн шинжилгээ зайлшгүй шаардлагатай байдаг. Эдгээрээс трепонемаг илрүүлэх нь хамгийн найдвартай арга ч гэлээ биеийн гадаргуу дээр ил шархлаа байгаа тохиолдолд л боломжтой байдаг.

Бусад бүх аргууд нь цусны шинжилгээн дээр үндэслэсэн байдаг. Халдвар авсан үед тухайн өвчин үүсгэгчтэй тэмцэх уураг буюу эсрэг биетийг бие махбодь ялгаруулж эхэлдэг.

Ийм эсрэг биетүүдийг Вассерманы  урвалаар олж илрүүлдэг. Гэвч халдвар аваад удаагүй байгаа тохиолдлолд хангалттай хэмжээний эсрэг биет үүсээгүй байж болох тул хатуу яр гарснаас хоёроос гурван долоо хоногийн дараа л хийсэн шинжилгээ л бүрэн баталгаатай хариу өгөх боломжтой юм.

Харин микропреципитацийн урвал дээр үндэслэгдсэн шуурхай оношлогооны систем нь илүү хурдан хариу өгдөг. Гэхдээ энэ урвал нь цайвар трепонема төдийгүй түүнтэй төст бичил биетүүдийг мэдэрдэг гэдгийг хэлэх хэрэгтэй байх. Гэсэн хэдий ч шуурхай хариу болон сэжигтэй шинж тэмдэгүүд илэрсэн тохиололд эмчилгээг цаг алдалгүй эхлүүлэх боломж өгч байдгаараа энэ шинжилгээ нь давуутай юм.

Үүнээс гадна РИБТ урвал (цайвар трепонемаг хөдөлгөөнд оруулах урвал), РИФ урвал нь (иммунофлюоресценциин урвал) гэсэн бүр ч илүү мэдрэмтгий, найдвартай шинжилгээний аргууд байдаг. Гэхдээ эдгээр шинжилгээг хийхэд шаардлагатай тоног төхөөрөмж нь үнэтэй байдаг болохоор гол төлөв онцгой тохиолдлолд хийдэг.

Урьдчилан сэргийлэлт

Вакцин хийх зэргээр тэмбүү өвчнөөс идэвхтэй байдлаар урьдчилан сэргийлэх боломжгүй. Иймд аюулгүй сексийн журмыг баримтлах, тохиолдлын харьцаанаас татгалзах, зайлшгүй тохиолдолд ийм харьцааны дараах шуурхай урьдчилан сэргийлэх зэрэг арга хэмжээ нь авах хэрэгтэй.  Мөн дараахь зүйлсийг санаж явахад илүүдэхгүй байх, үүнд:

• Бэлгэвч хэрэглэх нь тэмбүү халдах эрсдэлийг бууруулдаг боловч бүрэн аюулгүй байдлыг хангадаггүй.

• Бусад олонх халдварт өвчнөөс ялгаатай нь тэмбүү нь дархлаа тогтоодоггүй болохоор дахин халдвар авах аюул хэвээр байна.

• Жирэмсэний үед эрт үедээ эмэгтэйчүүдийн эмчид хандах хэрэгтэй. Жирэмсний эхний ба хоёр дахь хагаст Вассерманы шинжилгээ өгснөөр ирээдүйн хүүхдийг аюулаас баттай хамгаалах боломжтой.

• Оношийг хэдий чинээ эрт тавьж, эмчилгээг эхлүүлнэ эмчилгээний үр дүнд төдий чинээ сайн байна.

Эмчилгээ

100% -ийн амжилттайгаар эмчилж болдог цөөхөн өвчнүүдийн нэг нь тэмбүү юм. Хагас зуун жил болоход цайвар трепонема нь пенициллинд мэдрэмтгий чанараа алдаагүй байна. Тэмбүүг эмчилэх янз бүрийн схем байдаг боловч “ганцхан тариагаар бүрэн эмчилнэ” гэж амласан эмч ба эмнэлэгт итгэх хэрэггүй. Журам ёсоор хамгийн  богино схем хүртэл 2-3 багагүй бэлдмэл хийх шаардлагатай байдаг. Тэрчлэн  эмчилгээг үргэлж  лабораторын хяналт дагалдах ёстой. Өвчин даамжирсан байх тусам эмчилгээ удаан үргэлжилдэг. Ихэнх тохиолдолд хавсарсан өвчнүүдийн эмчилгээ зэрэг хийгддэг.

SOURCE: www.103.mn