Монгол эрчүүдээ, эхнэр хүүхдээ зодож таашаал авдаг зэрлэг ес 21-р зуунд ч байсаар л байх уу

Нэлээд хэдэн жилийн өмнө надад АНУ-ын нэгэн мужийн төв эмнэлгийн гэр бүлийн хүчирхийллийн хөтөлбөр дээр дадлага хийх завшаан таарч билээ. Тус эмнэлэгт хэвтэж эмчлүүлэгч бүрээс авдаг судалгаанд гэр бүлийн хүчирхийлэлд өртөж байсан эсэхийг асуусан асуултууд орсон байдаг нь хохирогсдыг олж тогтооход тустай байдаг.  Жилийн туршид дадлага хийх явцад олон янзын хүн таарч байсны дотор гэр бүлийн хүчирхийлэлд өртсөний улмаас сэтгэлийн гүн хямралд орж, амиа егүүтгэх бүтэлгүй оролдлого хийсэн хүмүүстэй ч тааралдаж байлаа. Цоожтой тасагт байнгын хараа хяналтад байдаг тэдэнтэй уулзахад зүрх шимшрэм харгислал, дарамтыг туулж өнгөрүүлсэн талаараа ярина.

АНУ-д гэр бүлийн хүчирхийлэл нэлээдгүй газар авчээ. Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх үндэсний холбооны мэдээлснээр үзвэл, 4 эмэгтэй тутмын 1 нь амьдралын туршид гэр бүлийн хүчирхийлэлд өртдөг гэжээ. Харамсалтай нь гэр бүлийн хүчирхийлэлд хохирсон хүмүүс ихэнхдээ энэ талаар холбогдох газар мэдээлэлгүй нуун дарагдуулдаг гэсэн мэдээ байна. Хүчирхийлэлд өртөгсдийн 85% нь эмэгтэйчүүд байдаг бөгөөд 20-24 насны эмэгтэйчүүд гэр бүлийн хүчирхийлэлд хамгийн ихээр өртдөг гэжээ. АНУ-д жил бүр 1.3 сая эмэгтэй хамтран амьдрагчдаа зодуулж бие эрхтний гэмтэл авдаг ба тэдний 16,800 нь амь насаа алддаг байна. Түүгээр ч зогсохгүй, гэр бүлийн хүчирхийлэл нь үе дамжин удамшдаг нь судалгаагаар нотлогдсон байна. Хүчирхийлэлтэй гэр бүлд өсч торнисон хөвгүүд өрхийн толгойлогч болсон хойноо эхнэр үр хүүхдэдээ гар хүрч хүчирхийлэх нь хэвийн гэр бүлд өссөн хөвгүүдтэй харьцуулахад 2 дахин их байдаг ажээ. Харин охидууд нь айлын эхнэр болсон хойноо ч эр нөхрийнхөө балмад зэрлэг авирлахыг гэр бүлийн амьдралын салшгүй нэгэн хэсэг хэмээн эвлэрэнгүй хүлээн авч хүчирхийллийг улам гааруулдаг байна.

Гэр бүлийн хүчирхийлэл гэхээр заавал зодож цохихыг хэлнэ гэвэл ташаа болох юм. Хүнийг бие махбодийн, сэтгэл санааны, бэлгийн гээд олон янзаар хүчирхийлж дарамталж болдог ажээ. Бусдын бие махбодид санаатайгаар гэмтэл учруулахыг эхний бүлэгт хамааруулдаг бол хүсээгүй үед нь бэлгийн харьцаанд орохыг шаардах, хүчээр бэлгийн харьцаанд орохыг (та 2 гэрлэсэн байлаа ч гэсэн) бэлгийн хүчирхийлэл гэдэг. Харин хэл ам, үйлдлээрээ дарамтлахыг сэтгэл санааны хүчирхийлэл гэдэг байна. Үүнийг нэг жишээн дээр тайлбарлая. Би нэг томоохон байлгууллагад ажиллаад удаагуй байсан юм. Надтай хамт 60 хол гарсан бололтой, бас залуудаа царайлаг сайхан бүсгүй байсан шинжтэй ахимаг эмэгтэй ажилладаг байлаа. Түүний бие авч явж байгаа хийгээд цэвэр цэмцгэр байдлаас харахад уул нь нэлээд чинээлэг байрын санагддаг байсан ч хагас цагаар туслах ажилтнаар ажилладагт нь бага зэрэг гайхдаг байлаа. Нэг удаа тэр намайг гэрт минь машинаараа дөхүүлж өгөх болоод зам зуураа аар саар зүйл ярилцахдаа, би түүнд эмнэлэгт ажиллаж байснаа болон хотынхоо хүчирхийлэлтэй тэмцэх төрийн бус байгууллагад сайн дураараа ажиллаж, тэдний hotline буюу 24 цагийн итгэлтэй утсаар хариу өгдөг ажилтай болсоноо дэлгэсэн билээ. Харин тэр эмэгтэй хариуд нь өөрийн амьдралын түүхээ надад хуучилсан юм.

Тэрээр чинээлэг гэр бүлээс гаралтай бөгөөд залуудаа нөхөрт гарч 2 хүүтэй болсон гэнэ. Ингээд тэр үеийн эмэгтэйчүүдийн адилаар хүүхдүүдээ өсгөж хүмүүжүүлэх ажилтай гэрийн эзэгтэй болжээ. Нөхөр нь дажгүй ажил албатай нэгэн байсан ч сэтгэл санаагаар маш ихээр дарамталдаг байжээ. Эмэгтэйд санхүүгийн ямар ч эрх мэдэл байхгүйн дээр хэлэх ярих үг, хийх ажил хэрэг, орох гарах, идэж өмсөх гээд бүгдийг нь нөхөр нь мэддэг. Түүгээр ч зогсохгүй бүр усанд орохдоо хүртэл хаалгаа түгжиж болохгүй, хаалгаа заавал нээлттэй байлгахыг тушаадаг байсан гэнэ. Хэрэв өмнөөс нь зөрвөл өөдөөс нь элдвээр заналхийлж сүрдүүлдэг байсан тул эмэгтэй айж зовсоор түүнтэй 40 жил хамт амьдарчээ. Ингээд бүр хэзээ хойно нас дээр гарсан хойно нөхрөөсөө арай гэж  салах үед, анх нийлэхэд нь эмэгтэйн эцэг эхээс тасалж өгсөн газар, үл хөдлөх хөрөнгө нь үрэгдэж зарагдаад дууссан гээд хөрөнгө хуваарилахад мөнгө олдоогүй ажээ. Насаараа ажил эрхлээгүй болохоор тэтгэвэр тэтгэмж гээд байх зүйл ч нэг их байсангүй. Ингээд амьдрахын эрхээр 2 ч газар хагас цагаар ажил хийгээд амьдарч яваа гэж надад хуучилсан юм. Гэхдээ л амьдралын төлөө зүтгэж ядарч явах нь нөхрийн баян тансаг гэрт дарамтлагдаж амьдарснаас хавьгүй дээр гэж байж билээ.

Монголд бол гэр бүлийн хүчирхийллийг төдийлэн ойшоож авч үздэггүйн нэг илрэл нь хүчирхийлэлтэй тэмцдэг ганц төв нь хошин шогийнхны тоглолтын сэдэв болчихсон явж байдгаас харагддаг.  Хүчирхийллийн эсрэг төв нь хорогдох байртай гэдэг ч тэнд нь хохирогчдын аюулгүй байдлыг төдийлэн сайн хангаж чаддаггүй.  Хэдэн жилийн өмнө зэрлэг балмад нэг нөхөр хаалга үүдийг нь нь зад татан орж, аргагүйн эрхэнд бусдаас аврал эрсэн эхнэрээ алж тална хэмээн сүрдүүлж байсан талаар сонин сэтгүүлд бичиж байсан.  Ер нь эхнэр хүүхдээ хүлсэн, хутгаар сийчсэн, хайчаар хайчилсан, галаар түлсэн, бие эрхтнийг нь огтолсон гээд олон янзын аймшигтай гэмт хэргийн талаар сонин хэвлэлээр шуугиж байдаг ч ихэвчлэн түүнийг тухайн үед гэмт хэрэг үйлдэгч согтуу байсны улмаас үйлдсэн мэтээр тайлбарладаг нь учир дутагдалтай юм. Үнэндээ бол гэр бүлийн хүчирхийлэл гэж  огт байхгүй байснаа гэнэт ингэж хурцаар илэрдэг зүйл биш.  Харин  зугуухан өгссөөр ийм аймшигтай түвшинд очдог гэнэ. Үг хэлээр доромжлох, ганц нэг алгадахаас авахуулаад, аажим аажмаар ахисаар нэг л мэдэхэд амь насанд заналхийлсэн тийм байдал
д хүрдэг байна.

Гэр бүлийн хүчирхийлэлд хэдэн янзын онцлог бий:

1. Гэр бүлийн хүчирхийлэл гэнэт бий болдоггүй, түүний үндэс суурь нь он удааан жилээр тавигддаг. Хохирогч уучлах тусам хүчирхийлэгч улам гаардаг.
2. Гэр бүлийн хүчирхийллийн хоер дахь чанар бол нэгэнт өгсөж эхэлсэн бол буцаж хэвэндээ очдоггүйгээрээ онцлог. Хэрэв нөхөр нь эхнэрээ нэг ч удаа болов алгадаж байсан л бол хичнээн хугацаа өнгөрсөн ч, буцаад эхнэр ч нөхөр ч юу ч болоогүй мэтээр аашилж чаддаггүй гэнэ.  Харин дараачийн удаа гарах хүчирхийлэл түрүүчийнхээсээ заавал шат илүү байдаг.
3. Гэр бүлийн хүчирхийллийн тойрог гэсэн ойлголт байдаг. Энэ нь хүчирхийлэл гарлаа, дараахан нь хохироогч уучлал гуйж дахиж хэзээ ч ингэхгүй гэж амлана, түр хугацаанд хүчирхийлэлгүй намжмал байдал тогтоно.  Удалгүй  дахин харгис аашлана гэх мэтээр тойргоор  давтагддаг. Цаг хугацаа өнгөрөх тусам энэ тойрог улам хурдан эргэлдэх бөгөөд бусад үе шатууд нь гээгдсээр сүүлдээ зөвхөн ноцтой хэлбэрт шилжсэн хүчирхийлэл л үлддэг.
4. Хүчирхийллийн бас нэг онцлох шинж бол хүчирхийлэгч хэзээ ч буруутай байдаггүй. Дандаа л хохирогчийн буруу болж таардаг. Хоолны давс ихдүүлсэн, хувцас муу угаасан, хүүхдээ ханиад хүргэсэн, хүчирхийлэгч өөрөө автобусанд багтаагүй, ажилдаа хоцорсон, тог тасарсан бүгд хохирогчийн буруу болж хувирна. Ийм дарамтанд олон жил байж, байнга өөртөө бурууг өгч сурсан хохирогч нар өөртөө итгэх итгэлгүй, өөрийгөө хүндлэх чадваргүй болдог. Хүний бие махбодийг гэмтээхээс илүү хүний өөрийгөө хүндлэх сэтгэлийг ийм байдлаар гэмтээх нь хамгийн аймшигтай зүйл юм.
5. Арслан бар шиг аашилж, эхнэр хүүхдээ айлгаж ичээсэн хүчирхийлэгчид ихэнх тохиолдолд арчаагүй дорой эрчүүд байдаг ажээ. Тэдний дийлэнх нь бусдаас дорой, чадал муутай, бусдын амжилт, хөрөнгө мөнгөнд атаархсан, хувийн үнэлэмж тааруухан байдгаас, хуршиж хуримталсан тэр уур хилэн, атаархал хорслоо хүчгүй нэгэнд тайлдаг нь эхнэр хүүхэд нь байдаг байна. Ажил амьдралдаа амжилттай яваа, өөртөө болон ирээдүйдээ  итгэлтэй хүмүүст ингэж бусдыг эрхшээлдээ оруулж тэдний зовлонт байдлыг харж бах таваа хангаж, таашаал авах шаардлагагүй байдаг. Үнэхээр гэр бүлийн хүчирхийлэл бол өөрөөс хүч  дорой нэгнийг эрхшээлдээ оруулснаар өөрийн бяр чадлыг мэдэрч, хувийн үнэлэмжээ дээшлүүлэх гэсэн хөөрхийлэлтэй оролдлого ажээ.
6. Хүчирхийлэгч хохирогчийг аль болох найз нөхөд, хамт олноос нь тусгаарлаж ганцаардмал байдалд оруулахыг хичээдэг байна. Энэ нь хоер зорилготой: нэгдүгээрт, хохирогч тусалж дэмжих хүнгүй болсноор хүчирхийлэгчийн эрхшээлд илүү хялбархан ордог.  Хоердугаарт, хамт олон, найз нөхөдгүй хүнийг зодож дарамталж байхад тусламж эрэх газаргүй тул хийсэн үйлдлийнхээ хариуд шийтгэл хүлээнэ гэлгүй хүссэнээрээ хүчирхийлж байхад амар байдаг ажээ.
7. Гэр бүлийн хүчирхийлэл нуугдмал байдаг гол шалтгаан нь, олон нийтийн буруу ташаа ойлголтоос болсон гэж тайлбарлаж болно. Хүмүүсийн дунд хохирогчийг буруутгасан үзэл давамгайлдаг. Жишээ нь, нөхөртөө зодуулсан хүүхнийг “өөрөө л болоогүй биз”, “нөхөртөө халамжтай байсан бол ийм юм болохгүй байсан”, “нөхрийн чинь зөв” гэх. Эсвэл “хүүхнүүдийн тоосыг сардаа нэг гөвж байх нь тустай” гэж хүртэл ярьцгаана. Тэр бүү хэл хэдэн жилийн өмнө Монголын Үндэсний телевизээр цагдаагийн нэгэн ажилтан эмэгтэй, хавар болж хүчингийн хэрэг ихэссэн нь “охид бүсгүйчүүд нимгэн хувцас өмссөнтэй холбоотой” гэж хүртэл ярьж байхыг сонсоод естой цэл гайхав гэгч болж байж билээ. Иймэрхүү байдлаар хүчирхийллийг өөгшүүлсэн, хохирогчийг буруушаасан байдлаар ханддагаас болж хохирогчид энэ талаар зохих газар мэдээлэх хүсэлгүй байдаг ажээ.

Монгол улс  2004 онд Гэр бүлийн хүчирхийллийн эсрэг хуулийг баталсан авч түүнийгээ хэрхэн хэрэгжүүлэх талаар өдийг хүртэл дорвитой арга хэмжээ аваагүй л байна. Өнгөрсөн жил Монголын сонин хэвлэлээр бас нэгэн гэр бүлийн хүчирхийллийн хэргийн талаар шуугиан гарсныг санаж байгаа байх. Компанийн эзэн нөхөр нь жил гаруйн өмнө салсан эхнэрээ өөр залуутай явж байхад нь, найз нөхөдтэйгээ хамтран хүчээр машиндаа суулгаж уулын аманд аваачаад онц зэрлэгээр тамлаж амь насыг нь егүүтгэсэн жигшүүртэй  хэрэг гарч байсан билээ. Тэр хэргийг үйлдэгч з
эрлэг этгээд ямар шийтгэл авсныг би мэдэхгүй. Хэрвээ манай улсад гэр бүлийн хүчирхийллийн хууль цаасан дээр бус, жинхэнэ есоор хэрэгждэг байсан бол, хэрэв тэр этгээдийг хууль хяналтын газар анхнаас нь  анхааралдаа авч зохих шийтгэлийг хүлээлгэсэн бол өдийд тэр эмэгтэйд амьд явах боломж байсан ч юм билүү гэж сэтгэлдээ харамсаад л өнгөрсөн.

Харин АНУ-д бол энэ хууль яг таг хэрэгжсээр ирсэн бөгөөд хэрэгжүүлэх тогтолцоо нь манайхаас хавьгүй сайн хөгжжээ.  Хүний эрхийг эн тэргүүнд дээдэлдэг энэ улсад арьс өнгө, нас хүйс, ажил алба, хууль болон хууль бусаар оршин суугч гэж ялгаварлалгүйгээр хүчирхийлэлд өртсөн хэн боловч гэмт халдлагад хохирсон бусдын адилаар цагдаад хандаж, тусламж хамгаалал хүсэх эрхтэй байдаг. Гэвч хохирогсдын хувьд өөрсдийг нь хичнээн их дарамталж хүчирхийлсэн ч  гэр бүлийнхээ гишүүн нэгнийг шууд цагдаад бариад өгчих амаргүй байдаг нь ойлгомжтой. Тиймээс дийлэнх хохирогсод орон нутгийнхаа хүчирхийлэлтэй тэмцэх ТББ-д хандаж сэтгэл санааны дэм авч, зөвлөгөө авч ярилцахыг илүүд үздэг байна. Эдгээр ТББ-д хохирогсдын эрх, хүсэл бодлыг дээдэлж үздэг тул хүний амь насанд заналхийлсэн буюу хүүхдийн амь нас, эрүүл мэндэд заналхийлэл учирсан гэж үзэхээс бусад нөхцөлд асуудлыг цагдаагийн газар мэдэгдэхгүй бөгөөд мэргэжлийн болон хуулийн зөвлөгөө өгч, сэтгэл  заслын зэрэг бусад олон үйлчилгээ үзүүлдэг. Мөн түр хугацаагаар амьдрах хорогдох байр, цаашид байнга амьдран суух байр оромж олох тал дээр ч дэмжлэг үзүүлнэ.

Мөн түүнчлэн АНУ-ын засгийн газраас 2000 онд гэмт хэргийн хохирогч нарт дэмжлэг үзүүлэх  зорилготой нэг хууль  баталсан нь 2007 онд Цагаачлалын албанаас гаргасан журмын дагуу хэрэгжиж эхэлжээ. Энэ хууль журмын дагуу АНУ-ын нутаг дэвсгэр дээр үйлдэгдсэн гэмт хэргийн улмаас бие махбодь, сэтгэл санааны хохирол амссан хүмүүст  засгийн газраас тусалдаг бөгөөд хохирогчийн цагаачлалын байдлыг  үл харгалзан АНУ-д 4 хүртэлх жилээр ажиллаж амьдрах эрх  олгодог байна.  Цаашид АНУ-д үргэлжлүүлэн амьдрах хүсэлтэй хүмүүс  3 жилийн өнгөрсний дараа хуульчаар дамжуулан хүсэлтээ гаргаж  байнгын оршин суугчийн эрх авах боломжтой байдаг ажээ.

Энэ хөтөлбөрт хамрагдахад ТББ-ууд тусалдаг байна. Энэ талаарх дэлгэрэнгүй мэдээллийг доорх хаягаар орж үзнэ үү:

http://www.uscis.gov/files/pressrelease/U-visaFS2_05Sept07.pdf

Харамсалтай нь гэр бүлийн хүчирхийлэл гэх энэ зовлон харьд амьдарч байгаа манай монгол бүсгүйчүүдийг тойрч гардаггүй юм байна. Вашингтон ДС орчмын хүчирхийллийн эсрэг ажилладаг байгууллагууд монгол хэлтэй орчуулагч шаардлагатай байна гэсэн зар байнга гардаг гэж нэг танил маань хуучилж байсан. Гэр бүлийн хүчирхийлэл бол хамгийн нуугдмал гэмт хэрэг бөгөөд, хохирогсдын 20 хүрэхгүй хувь нь холбогдох газар ханддаг гэдэг баримт байдаг гэвэл байдал ямар байгааг уншигч та жаахан ч болов ойлгох буй заа.

Саяхан интернэт дээр монгол бүсгүйчүүдийг магтан дуулсан нэгэн нийтлэлийн дор, хүчирхийллийн талаар нэлээд сэтгэгдэл бичигдсэнийг олж үзлээ. Сэтгэгдэл бичсэн нэг хүн гэр бүлийн хүчирхийлэлд өртсөн эмэгтэйчүүд хуулийн байгууллагад хандахыг буруушааж, ингэж харь оронд байхдаа “хажуу ханиа булшлах нь” монгол бүсгүйн ес зүйд нийцэхгүй мэтээр бичсэн байсныг үзээд нэлээдгүй гайхсанаа нуух юу байхав. Харь нутагт амьдрахдаа амьдралын хатуу хөтүүг үүрэлцэж яваа ханилсан ханьдаа ес бусаар авирлаж мууг нь үзэх нь бүсгүй хүний төдийгүй угаасаа хүний есонд харш байлтай. Харин дээр бичигчийн санаагаар бол  Монгол эрчүүд, бүсгүйчүүдээ хүссэн цагтаа элдвээр дарамталж, зодож, хүчирхийлж зугаагаа гаргаж байх эрхтэй. Бүсгүйчүүд нь болохоор эрүүл мэнд, амь насаараа дэнчин тавин байж тэр зовлон шаналлыг шүд зуун тэсч  гарах нь хэвийн нэг зүйл болж таарлаа. Энэ нь өмнө дурьдсан хохирогчийг буруутгаж, хүчирхийлэгчийг өөгшүүлдэг үзэгдэлтэй дуйцэж байгааг та бүхэн анзаарч буй биз дээ.

Охид бүсгүйчүүд маань ганц олдох амьдралаа хайрлаж яваарай.  Монгол эрчүүдээ, эхнэр хүүхдээ зодож таашаал авдаг зэрлэг ес 21-р зуунд ч байсаар л байх уу?